چگونه براى روزهاى امتحان برنامه ریزى كنیم؟ (بخش اول)

امتحان را همه ما به خوبى می‏شناسیم و با تمام وجود آن را لمس و احساس كرده‏ایم و درباره آن كوله‏‌بارى از خاطرات تلخ و شیرین همراه داریم.
با رسیدن فصل امتحانات، گاه بذر نگرانى و دلهره و گاه ترسى پنهان و موهوم شكل می‏گیرد. این مقاله می‏كوشد این ابعاد را بررسى كند و با ارائه پیشنهادهایى، عوامل بازدارنده و اخلالگر را به مرز صفر برساند؛ گرچه صحبت از تمام عناصر و زوایاى این پدیده به مجموعه‏‌اى از مقالات نیاز دارد. با عنایت به ضیق زمان و ضرورت این فصل، مطالب به اختصار ارائه می‏گردد تا ان شاء ا... همه از آن بهره گیرند.

اهمیت برنامه ریزی در فصل امتحان :
در خصوص اهمیت برنامه ریزى، محققین مطالب زیادی مطرح نموده اند . چهار فایده اصلى كاربرد برنامه ریزى عبارت است از:
1 - هدفمندى
2 - بركت زمان
3 - كاهش دغدغه
4 - نتایج فراوان
امروزه ضرورت برنامه ریزى، با عنایت به سرعت، اطلاعات، قدرت و تحولات انفجارى موجود، از آفتاب روشن‏تر است .
اهمیت برنامه ریزى آن قدر روشن و بدیهى است كه بی‌‏نیاز از تاكید به نظر می‏رسد. این اصل در تمام مراحل حیات آدمى و در همه امور جارى او لازم الاجرا است . برخى صاحب‏نظران معتقدند: ما با برنامه‏‌ریزى، تمام امكانات خویش را جهت وصول به هدف تعیین شده بسیج می‏كنیم و به نوعى هماهنگى میرسیم . بهترین مثال در این زمینه فصل امتحانات یا كنكور است.
فصل آزمون‏ها، از محسوس‏ترین زمان‏ها جهت به كارگیرى یك برنامه ریزى منسجم و مجدّانه به شمار می‏آید؛ چون برنامه ریزى روش نظامدار انجام امور است و بدون به كارگیرى آن ، اهداف حاصل نمی‏گردند . در حالت فقدان برنامه به روزمرگى دچار خواهیم شد و با انجام مطالعات پراكنده انگیزه‏‌هاى خود را ضعیف می‏سازیم كه محصول آن اضطراب و نگرانى‌‏ها است. به منظور ورود به قلمرو جادویى و شگفت‏‌انگیز برنامه‌ریزى در فصل امتحانات و ارزشیابى‌‏ها، ابتدا باید تمام افكار محدود كننده را از خود برانید و به یك موجود معنوى تبدیل شوید؛ موجودى كه در قلمرو درونی‌‏اش محدودیتى ندارد . در این حالت، به سطح جدیدى از معرفت درونى می‏رسید كه با شما نجوا می‏كند: «من می‏توانم در این لحظه چنین كارى را به خوبى انجام دهم» .
جالب این كه با چنین باورى تمام كمك‏هاى مورد نیاز را دریافت خواهید كرد. اگر بخواهیم ذهن را در جایگاهى قرار دهیم كه معجزه بیافریند، باید همه چیز را به برنامه و توكّل در آمیزیم.

اضطراب امتحان‏ :
واژه اضطراب امتحان كه از تركیب كلمه‌‏هاى اضطراب (Anxiety) و امتحان (Test) تشكیل شده ، نوعى حالت هیجانى ناخوشایند و مبهم است كه باپریشانى، وحشت، هراس، تپش قلب، تعریق، سردرد و بى قرارى، تكرّر ادرار و تشویش همراه است. آنچه این حالات را از هراس یا ترس شدید جدا میكند این است كه منبع اضطراب معمولاً به طور دقیق شناخته شده نیست ؛ اما در ترس شدید اغلب علت هراس براى ما مشخص است.

علل اضطراب امتحان:
به عقیده صاحب‏نظران سه دسته عوامل در اضطراب دخالت دارند.
1 - عوامل فردى و شخصیتى
2 - عوامل اجتماعى
3 - عوامل آموزشى

1- عوامل فردى و شخصیتى :
تعدادى از این عوامل عبارتند از:
1 – 1- بین اضطراب امتحان و اضطراب عمومى كه یك خصیصه و صفت شخصیتى است و میزان آن در افراد مختلف متفاوت است، رابطه وجود دارد. یعنى گاه فرد مضطرب علاوه بر شرایط امتحان در شرایط رانندگى و سخنرانى و گفت و گو نیز اضطراب دارد. براى حل این مشكل موارد زیر پیشنهاد میگردد:
الف) مطالعه و پرسش از خود
ب) تصور سخنرانى خود براى دیگران
ج) نوشیدن آب قبل از سخنرانى و حتى امتحان جهت كاهش تنش‏

2 – 1- اعتماد به نفس ارزش و اعتبارى درونى است كه یك فرد در زمینه‏‌هاى مختلف زندگى، تحصیلى، اجتماعى، جسمانى و هوش براى خود قائل است. افرادِ داراىِ اعتماد به نفسِ بالا براى برخورد شایسته با امتحان و مشكلات توانایى زیادى دارند.

3 – 1- هوش و توانایى ذهنى و شناختى در رفتارها، فعالیت‏ها و اندیشه‏‌ها و عواطف تأثیر بسیار دارد. ساراسون و همكارانش نشان داده‌‏اند كه بین هوش و اضطراب امتحان رابطه مستقیم وجود دارد. بر این اساس، افراد با سطوح هوشى مختلف از نظر تجربه اضطراب امتحان متفاوتند؛ یعنى افراد داراى بهره هوشى متوسط، در مقایسه با افراد داراى بهره هوشى بالا و پایین، از اضطراب ناتوان كننده‏‌اى رنج می‏برند. البته این مسأله با مشاوره قابل تعدیل است.

4 – 1- گاهى افرادى كه از اضطراب امتحان رنج می‏برند، افكارى منفى و اغلب غیر واقعى از خود دارند ؛ خود را فردى شایسته نمی‏دانند و به شدّت از شكست می‏ترسند. این افراد باید نقاط مثبت خویش را فهرست كنند و نقاط قوت خویش را پیش‏رو بگذارند تا بدانند خداوند هیچ موجود بى ‏استعدادى نیافریده است.
به نظر میرسد افراد نسبتاً خوش بین - نه خوش خیال - در زندگى و تحصیلات خود موفقیت بیش‏تر كسب می‏كنند. هنگامى كه شخص امتحان میدهد، داشتن احساس و تفكّرِ مثبت و خوش بینانه می‏تواند موجب كامیابی‌اش شود. در واقع این اضطراب نیست كه به طور مستقیم به ضعف عملكرد و نمره پایین فرد در آزمون می‏انجامد، بلكه سبب اصلى شكست، افكار نامربوطى است كه اضطراب به ارمغان می‏آورد.

5 – 1- هر آزمونى آمادگى ویژه میطلبد. آمادگى براى بعضى از آزمون‏ها به ساعت و براى بعضى به روز است. گاه اضطراب امتحان در عدم توازن زمان تخصیصى ما و زمان لازم براى كسب آمادگى ریشه دارد. هر اندازه میزان آمادگى پایین باشد، اضطراب شدیدتر خواهد بود.

بسیارى از افراد هنگام امتحان و در زمانى كه باید سراغ كتاب بروند، از آن می‏گریزند؛ چون اصولاً انسان از قید و بند گریزان است. اینان باید توجه داشته باشند مطالعه درسى قید و بند نیست، پلكان صعود به بلندی‌ها و رشد است. آدمى معمولاً با وعده گذارى درونى و موكول كردن مطالعه به یك ساعت یا چند ساعت بعد و تردید در شروع، زمان‏ها را از دست می‏دهد و دچار اضطراب فقر زمان می‏شود.

6 – 1- برخى از صاحب‏نظران معتقدند بازدهى و عملكرد ضعیف افراد داراى اضطراب بالا به میزان زیادى به كیفیت توجه و تمركز آنان در خلال امتحان بستگى دارد. فرد مضطرب، به علت توجه به تشویش و نگرانى خود در هنگام امتحان، به محتواى اصلى امتحان كم‏تر توجه می‏كند و این مسأله به عملكرد پایین وى می‏انجامد.

2- عوامل اجتماعى‏ :
انتظارات و توقعات، چشم و هم چشمى‏‌ها و تشدید آن توسط مراكز آموزشى و جامعه و خانواده در این بخش میگنجد؛ براى نمونه به ذكر چند مورد بسنده می‏شود:

2-1- رقابت: مقصود رقابت‏هاى ناسالم و بیمارى 20 گرایى است كه از جهت روانى پیامد هایى زیانبار دارد.

2-2- انتظار تحمیلى: عمدتاً افراد حاشیه‏اى براى فرد دام گستر مى‌‏شوند و آثار و تبعات روانى به بار مى‌‏آورند. انتظارهاى تحمیلى، دانش آموز و دانشجو را در جلسه امتحان به مرحله قبض روح مى‌‏رساند.

3- عوامل آموزشى‏ :
میزان شیوع اضطراب امتحان در مقطع ابتدایى كم‏تر از راهنمایى و در راهنمایى عموماً كم‏تر از دبیرستان است؛ ولى در كنكور به اوج مى‏‌رسد. البته این اضطراب گاه در دانشگاه نیز اوج مى‏‌گیرد؛ ولى شایع نیست و در سیستم آموزشى و تفاوت‏هاى تدریس و آزمون ریشه دارد.

واژه‏‌شناسى آموزشى‏ :
امتحان به معناى «آزمودن، آزمون، آزمایش، آزمایش كردن، تجربه، تفحص، تجسس، تفتیش، جست‏وجو، نگریستن، تأمل كردن و اندیشیدن پایان كار و...» است‏1. امروزه یكى از انگیزه‏‌هاى مهم مطالعه امتحان است؛ متأسفانه سهم ساعتى ما از مطالعه براى هر ایرانى 2 ساعت است. در بعضى از ملل جهان «ساعت» ملاك مطالعه است؛ براى مثال ژاپنى‌‏ها با داشتن روزنامه‌‏ها و مجلات در تیراژ میلیونى و سطح مناسب چاپ، نشر، عرضه و فروش كتاب در صدر جدول ساعات مطالعه قرار دارند و مطالعه را در معناى صحیح آن «یعنى به دقت نگریستن در هر چیز براى واقف شدن به آن» به كار مى‌‏برند.
بعضى صاحب نظران معتقدند: مطالعه یعنى خواندن و باز خواندن یك قطعه، یادداشت برداشتن و مطالب را بررسى كردن و در اهمیت لازم قرار دادن.
گروهى دیگر مى‌‏گویند: مطالعه و خواندن كتاب یا نوشته، كارى پویا و فعال است و منتج به یادگیرى، یاد سپارى و انتقال مجدد آموخته‌‏ها مى‌‏شود.
البته با فرض هر تعریفى، روش مطالعه متفاوت خواهد بود. مطالعه براى امتحان با همه انواع مطالعات تفاوت دارد و با تعریف آخر متناسب‏تر مى‏‌نماید.

منبع: تبیان

دسته بندی اخبار

به کانال رسمی مبتکران در تلگرام بپیوندید