مقالات مشاوره تحصیلی و آموزشی
دوشنبه، 17 فروردین 1394
زنگ خطر

زنگ خطر

 

 

سخنی با دبیران

روزهای نوروزی و تعطیلات آن برای هر ایرانی روزهای خوش و همراه با آرامشی به حساب می‌آید. در این روزها خانواده‌ها دغدغه‌های روزمره‌شان را کنار گذاشته و سعی می‌کنند با حداقل سخت‌گیری‌ها از روزهای تعطیلی‌شان نهایت استفاده را کرده و خستگی یک­ساله خود را بیرون کنند.

تعطیلات نوروز فرصت مناسبی برای رفع خستگی و دور شدن از هیاهوهای ممتد زندگی ماشینی است. به همین دلیل دیدی و بازدیدهای عید می‌تواند موجب تقویت پیوندهای خانوادگی و اجتماعی باشد. نکته پنهانی که این تعطیلات در خود دارد گسست فرآیند یادگیری دانش‌آموزان در نتیجه طولانی بودن تعطیلات است. به نظر می‌رسد موضوع «فاصله افتادن میان آموختن و دانستن رسمی آن هم در ایام تعطیلات»، اکنون دغدغه‌هایی را برای اولیای مدرسه و کارشناسان آموزش و پرورش ایجاد کرده است.

دکتر حسن ملکی، استاد جامعه شناس دانشگاه علامه طباطبایی و یکی از صاحب نظران آموزش و پرورش در این مورد می‌گوید: «تعطيلات طولاني مدت در ايام نوروز، اگرچه فرصتي براي آرامش يافتن ذهن دانش‌­آموزان است اما آسيب­‌هاي آموزشي بسياري به همراه دارد. مهم­ترين اين آسيب­‌ها، قطع رابطه آموزشي دانش‌­آموزان است و خانواده‌­ها نيز خود را موظف نمي­‌دانند که بر اموردرسي و پيگيري فرآيند مستمر دانش­‌آموزي فرزندان خود، نظارت بيشتري داشته باشند.

نتيجه اين مي­‌شود که دانش‌­آموز کتاب و دفتر را رها مي‌­کند و در لحظه­‌هاي تعطيلات، کمتر توجهي به آموختن ندارد. به عبارتي ديگر، هر ساله شاهد آن هستيم که در روند مطالعه و آموزش دانش­‌آموزان، پس از پايان ايام نوروز، نوعي از هم گسيختگي ايجاد مي­‌شود و بسياري از نکته‌­هاي آموزشي در کلاس درس بايد دوباره تکرار شود تا ذهن­‌هاي دور شده از کتاب درسي، در مسير اصلي قرار گيرد».

تنبلي در سحرخيزي و آماده شدن براي حضور در مدرسه و کلاس، بي‌رغبتي براي ادامه درس خواندن و کنار آمدن با کتاب و دفتر مشق، عادت کردن به جدا نشدن از محيط خانواده که در اين ايام بيشتر اعضاي خانواده دور هم جمع هستند و مهم­تر از همه سست شدن علاقه به مطالعه حتي کتاب­‌هاي غيردرسي از جمله آسيب‌هايي است که گريبان دانش‌­آموزان را مي­‌گيرد و به اعتقاد برخي کارشناسان آموزشي، همه اين­‌ها موجب اتلاف وقت و هزينه­‌هاي صرف شده جهت آموزش دانش­‌آموزان مي­‌شود.

نظام آموزش و پروش و مسئولان مدارس کشور هر سال با این دغدغه و نقصان مواجه هستند که دانش‌آموزان در طول روزهای تعطیل به‌قول معروف پشت‌شان باد خورده و به تناسب بی‌توجهی یا کم‌توجهی به مساله یادگیری، از نخستین روز بازگشایی مدارس پس از تعطیلات طولانی، زمان زیادی را باید صرف یادآوری و مرور مطالب گذشته کنند.

یکی از دبیران در این باره می‌گوید: «روزهای ابتدایی بعد از تعطیلات نوروز دقیقا شبیه به روزهای ابتدایی اول مهرماه است که نه دانش‌آموز مطالب آموخته را به یاد دارد، نه ذهنش آمادگی یادگیری مطالب جدید را دارد و معلم باید انرژی زیادی صرف برگرداندن دانش‌آموز به مسیر یادگیری کند».

در این میان اگر خانواده‌­ها هوشيار باشند و در اين روزها، همان­قدر که خود را مقيد به ديد و بازديدهاي نوروزي مي‌­دانند، برنامه­‌ريزي مدون و مستمري هم براي دانش‌­آموزان خود داشته باشند و راه­کاري پيدا کنند تا فرزندشان از دنياي مدرسه و کتاب­خواني و فراگيري جدا نشود، جلوي بسياري از اين آسيب­‌ها گرفته خواهد شد. اما نقش مدرسه و مخصوصا نقش دبیران غیر قابل انکار است و شاید از خانواده نیز اهمیت بیشتری داشته باشد.

در گذشته هر یک از معلمان نسبت به انجام تکالیف نوروزی سلیقه‌­ای برخورد می­‌کردند. برای جلوگیری از این اعمال سلیقه‌­ها، پیک­‌های نوروزی یکسانی طراحی شد، اما چون کلاس­‌های درس هم­سطح نبودند، این تکالیف از اثربخشی لازم برخوردار نبودند. اگر چه هنوز هستند مدارسي که با توجيه «نياز دانش‌آموزان به استراحت»، تکاليف نوروزي را تقريبا حذف كرده‌اند، اما در ميان مدارس موفق، کمتر مدرسه‌اي است که تکليفي براي اين تعطيلات نسبتا طولاني در نظر نگيرد.

چرا که عدم ارائه تکليف نوروزي به معني رضايت مدرسه براي جدايي کامل دانش‌­آموزان از درس و بحث مدرسه در اين روزها مي­‌باشد و حال آن­که اين انفصال از درس همان­طور که گفته شد عملا روند آموزشي پس از تعطيلات نوروز را با مشکل مواجه خواهد کرد. به­‌طور حتم خیلی از مدارس برای تعطیلات نوروز تکالیفی در نظر می­‌گیرند (یا از بسته­‌های آموزشی موسسات مختلف استفاده می­‌کنند یا خود مدرسه اقدام به تهیه این گونه بسته‌­ها می­‌کند). بهتر است قبل از معین کردن تکالیف نوروزی هدف از آن را مشخص کنید. آیا هدف، حفظ سطح علمي دانش‌آموز از طريق مرور معلومات گذشته است؟ آیا مرور مطالب نیم­سال دوم مد نظر شماست؟ یا هدف­تان این است که ارتباط دانش‌­آموز با کتاب­‌ها قطع نشود؟ توجه داشته باشید هماهنگی دبیران در حجم تکالیف و هدف از ارائه آن، از میزان سردرگمی دانش‌­آموز می­‌کاهد.

تجربه نشان داده که در تعطیلات نوروز وقتی بچه­‌ها پای تکالیف خود می­‌نشینند، آن­‌ها را مخل آسایش و آرامش خود می­‌بینند و همه­ اعضای خانواده، دوست و آشنا را به کمک می­طلبند تا از شر (به زعم آن‌­ها) این درس و مشق خلاصی پیدا کنند.

بسیاری از دانش‌­آموزان نیز قبل از شروع تعطیلات نوروزی این تکالیف را انجام­ می‌دهند و در نهایت هدفی را که از این تکالیف دنبال می‌شود عقیم می­‌گذارند. به نظر می­رسد با توجه به دید و بازدیدها و مسافرت رفتن عده زیادی از بچه­‌ها اگر بتوانیم صرفا ارتباط دانش‌آموزان را با کتاب حفظ کنیم، نتیجه­ مطلوب­تری از تکالیف نوروزی به دست بیاوریم.
 

تکالیف باید با توجه به توانایی‌های دانش‌آموزان تهیه و تنظیم شود. هم ­چنین باید محتوای بسته‌­های نوروزی جذاب‌ و منطبق با ذوق دانش‌آموزان باشد، تا انگیزه لازم برای حل این مطالب در دانش‌آموزان ایجاد شود.

پس حجم تکالیف و نوع آن باید به گونه­‌ای باشد که هم علاقه دانش­‌آموزان را برانگیزد و در آنان رغبت ایجاد کند و هم از تفریح آن‌­ها در کنار خانواده جلوگیری نکند و مهم­تر از زمان انجام آن تقریبا تمام تعطیلات را در برگیرد. نباید فراموش کرد که هدف از ارائه تکلیف مرور تمامی مطالب تدریس شده نیست بلکه هدف جلوگیری از قطع ارتباط دانش‌­آموز با کتاب و درس است.

بنابراین لزوما نباید محتوای تکالیف مثل کتاب درسی کلیشه­‌ای باشد. می­توان از پروسه­‌های تحقیقی در این زمینه استفاده کرد. مثلا در درس علوم تجربی دوم راهنمایی می­‌توان از برخی از دانش‌­آموزان خواست تا درباره­ کاربرد کانی­‌ها در پزشکی تحقیقی به عمل آورند. یا در مورد شناسایی لایه­‌های زمین با استفاده از امواج تحقیق کنند.

یا در درس جفرافیا با توجه به نواحی و پوشش گیاهی مختص آن، دانش­‌آموزان می­‌توانند در سفرهای نوروزی از پوشش گیاهی منطقه عکس گرفته و آن را به عنوان کار کلاسی یا روزنامه دیواری به بچه­‌های دیگر ارائه دهند و یا در درس تاریخ سوم راهنمایی دانش‌­آموزان می­‌توانند در سفرهای خود از بناهای تاریخی مربوط به سلسله­­‌هایی که آن‌ها را مطالعه کرده­‌اند گزارش تصویری جهت ارائه به کلاس تهیه کنند. به همین ترتیب در دروسی که قابلیت طرح تحقیقی وجود داشته باشد می­‌توان از این روش بهره برد.

همه مي‌دانیم که ارائه تکليف، بدون پيگيري آن، کاري عبث و بيهوده است. اين امر مدارس را بر آن داشته که اين خلاء را از طريق برگزاري انواع آزمون­‌ها بعد از تعطيلات نوروزي، پر نمايند. اما باز هم به علل متعدد اين روش هم نتوانسته هدف ارائه تکاليف نوروزي را محقق نمايد و دانش‌­آموزان عملا مطالعات خود را در چند روز قبل از اين آزمون­‌ها متمرکز مي­‌کنند، نه در تعطيلات نوروز. برای برطرف نمودن این نقیصه در صورتی که مدرسه سایت اینترنتی داشته باشد، می­‌توان آزمون­‌هایی را طراحی کرد که در یک بازه­ زمانی معین دانش‌آموزان به صورت آنلاین به آن­‌ها پاسخ دهند. مثلا سه آزمون به فاصله زمانی 5 روز برگزار کنیم.

البته باید توجه داشته باشیم که تعداد سوال‌ها محدود باشد تا دانش‌­آموزان با رغبت بیشتری در آن­ها شرکت کنند. به طور حتم تاثیر دادن نتیجه­ این آزمون‌­ها در نمرات مستمر دانش‌­آموزان (البته با اغماض) کمک شایانی به جدیّت برگزاری این آزمون­‌ها خواهد کرد.

توصیه می‌­شود روزهای ابتدایی بازگشایی مجدد مدارس، آزمون یا پرسش کلاسی انجام نگیرد و مطلب جدیدی نیز آموزش داده نشود. بلکه معلم از طریق طرح پرسش‌­های جامع و پاسخ دادن به آن­ها مروری بر مطالب پیشین کند. حتی می­‌توان در دروسی که حجم مطالب باقی­مانده بالا نیست، از دانش‌­آموزان خواست خاطرات نوروز را تعریف کنند تا به آن­ها کمک کرد به لحاظ روانی دوباره در فضای آموزشی قرار گیرند.

یکی از معلمان با تجربه­ زبان انگلیسی در این ارتباط می­‌گوید: «در جلسه اول بعد از تعطیلات نوروز من از دانش­‌آموزان کلاس می‌­خواهم تا خاطرات­شان را به زبان انگلیسی برای بچه­‌های دیگر تعریف کنند و برای این­کار نمره­ امتیازی در نظر می­‌گیرم. از این طریق هم ذهن دانش‌آموز را درگیر درس­‌شان می­‌کنم و هم آن­ها را دوباره وارد جریان آموزش و یادگیری می­‌کنم».

و در پایان باید اضافه کرد آزمون و پرسش کلاسی بهتر است از هفته چهارم فروردین شروع کرد. زمانی که دانش‌آموز دوباره دانش‌آموز شده است.

   محمدجواد مرشدی (کارشناس ارشد مشاوره تحصیلی)


جستجو