انسان بنابر فطرتش که عشق به کمال مطلق دارد و از نقص دوری می کند. تمایل به انجام کار خوب دارد و دوستدار تشویق و قدردانی است. لذا بهترین روش در تربیت انسان به سوی کمال و سعادت، استفاده از شیوه تشویق است. نه تنبیه و مجازات اگر این روش نتیجه نداد در آن صورت جهت ترک دادن وی از فعل منفی، از تنبیه استفاده می شود.
1- تشویق، عاملی است در برانگیختن انسان به سوی اهداف تربیتی و انجام خبرها، ترغیب به تلاش بیشتر و فراهم کردن زمینه های نشاط لازم در تربیت.
2- حسّ عزّت نفس و اعتماد به نفس طفل، با تشویقش به بیان عقاید خوب و انجام افعال زیبا، تقویت می‌شود. که نتیجه آن، رشد استعدادهای درونی اش و از بین رفتن زمینه های یأس، ناامیدی و سقوط و تباهی است.
3- تحسین و بغل کردن فرزند کوچک، رفتار مناسب را تقویت می کند و احتمال وقوع دوباره آن را افزایش می دهد؛ مثلاً براساس تحقیقات، کودک آفریقایی از لحاظ سن نشستن و ایستادن و راه رفتن (واکنش های آموختنی) از کودک قفقازی جلوتراست. شاید به این علت که مادر، در انجام این حرکات او را تشویق می کند ولی در واکنش هایی که آموختن نیست مثل غلت زدن یا سینه خیز رفتن، تفاوتی وجود ندارد.
4- تشویق، منبعی است که نیروی اضافی را برای انجام دادن کارها، در فرد ایجاد می کند. بر این اساس حضرت امیرالمومنین (علیه السلام) می فرمایند: «هر که مشتاق باشد اول شب به راه می افتد».
5- تأیید کودک در کار مورد علاقه اش، موجب شادی و تخلیه انرژی وی به طریق سالم می گردد.
6- تشویق موجب عمیق شدن رابطه بین والدین و فرزند می گردد.
شیوه های کارآمد و زیبایی در اعمال تشویق، برای تربیت صحیح و سوق دادن کودکان به فعالیت های گوناگون وجود دارد. که از جمله آن ها به شرح زیر است:
* برخی اوقات تنها یک نگاه لبریز از محبت لبخندی زیبا با بوسیدن و در آغوش گرفتن، تشویقی بسیار مهم از جانب والدین محسوب می شود. به گفته نویسنده ای: «تحسین مختصر می تواند معجزه کند.»
بنابراین اگر مسئولیتی که بر عهده کودک گذاشته اید، به خوبی انجام داد، وی را در آغوش گرفته، به او بگویید که «از کارش لذت برده اید» و برای پاداش، آن را به پایان برسانید.
* از آثار هنری و پیشرفت هایش تمجید کنید و به افراد خانواده، و دوستان اطلاع دهید. یا موقعیت هایش را در روزنامه اعلام کنید.
* در تحسین کودک خلاق باشید؛ مثلاً به جای گفتن «آفرین» یا «کارت خوب است» به جزییات کار او نیز اشاره کنید؛ مثلاً «روشی که برای کشیدن آن ماشین به کاربردی بسیار می پسندم»، یا از نکته های طنز و شعر استفاده کنید.
در تاریخ آمده است که حضرت زهرا (علیه السلام) وقتی می خواست فرزندان را از لحاظ روحی و جسمی پرورش دهد، با استفاده از شعر آن ها را تشویق می فرمود: مثلاً هنگام بازی کردن امام حسین (علیه السلام) می فرمود:
حسن جان مانند پدرت علی باش و ریسمان از گردن حق بردار، خدای احساس کننده را پرستش کن و یا دشمن کینه توز، دوستی نکن.
با توجه به این حدیث هر چه تحسین اختصاصی تر باشد. کوک درست بودن کارش را بهتر درک می کند و احتمال تکرار عمل بیشتر خواهد بود. البته به یاد داشته باشید. که «رفتار» فرزند تحسین شود، نه «خود فرزند»، هم چنین نباید از کلمات نظیر «تو بهترینی، تو بی نظیری، تو قهرمانی و...» استفاده گردد، زیرا به سبب ایجاد غرور و یا اضطراب، از پیشرفت او جلوگیری خواهد شد.
* تشویق، مناسب با سن فرزند باشد. برای کودک خردسال، در آغوش گرفتن، بوسیدن و دیگر نشانه های عملی محبت به کار گرفته و برای کودکان بزرگ‌تر، از پیام سرّی استفاده کنید. آن ها بیشتر دوست دارندبه طور خصوصی تشویق شوند. بنابراین با یک چشمک و یا اشاره دست نشان دهید که به عملش توجه کرده‌اید و بعداً می توانید در مورد رفتار پسندیده اش با یکدیگر صحبت کنید.
راه کار مفید دیگری برای تشویق کودک وجود دارد که نویسنده کتاب چگونه یا کودکم رفتار کنم ارائه داده است. به عقیده گالبر استفن:
* برای کودک به دقت تشریح کنید که برای گرفتن تشویق، چه کارهایی باید انجام دهد و به یاد داشته باشید وقتی یک رفتار را صحیح انجام داد، برای رفتار دوم وارد عمل شوید.
* برای تصحیح رفتارهای غلط، بسته به بزرگی و کوچکی رفتار زشت، پاداش های خود را به پاداش های روزانه مثل (آدامس)؛ هفتگی مثل (کتاب)، ماهیانه مثل (عروسک) تقسیم کنید و با گذشت زمان، توقع رفتارهای مثبت جهت دریافت جایزه را بالا ببرید؛ مثلاً قرار است اسباب بازی های هایش را جمع کند؛ اگر بار اول یکی از آن ها را برداشت، سریع تشویق کنید و جایزه روزانه بدهید، ولی در مرحله بعد برای دریافت پاداش روزانه باید دو- سه تا از اسباب بازی ها را جمع کند. پس از تنبیت رفتار جدید دفعات پاداش روزانه را کاهش داده و برای کاستن از دفعات، ابتدا یک روز در میان و سپس هر سه روز یک بار، رفته‌رفته فقط به طور تصادفی جایزه دهید؛ به او گوشزد کنید رفتارش خوب بوده نیاز به پاداش کوچک ندارد و می تواند یک جایزه بزرگ تر در آخر هفته بگیرد؛ کم کم فاصله بین پاداش های بزرگ را نیز طولانی تر کنید. البته تنوع دادن به هدایا را فراموش نسازید که تأثیر آن بیشتر است.
* جدولی برای او تهیه کرده و توضیح دهید. برای دریافت یک پاداش چند علامت را باید روی جدول به دست آورد. با شکل جایزه را کشیده به ازای کار مثبت مورد نظر، قسمتی از آن را رنگ کند؛ هر وقت تصویر جایزه به طور کامل رنگ شد، زمان گرفتن آن فرا رسیده است؛ یا هر جایزه میزان علامت های مورد نیاز برای پاداش بعدی را افزایش دهید.
وقتی مطمئن شدید رفتار به صورت عادت مثبت در آمده پاداش را قطع کرده و کارهای طبیعی و روزانه را جایگزین آن کنید؛ مثلاً می تواند کارتون بیشتری ببیند، چون فلان کار خوب را انجام داده است.
اگر کودک با راهنمایی مثبت والدین اش، خوب بار آمده باشد، آن ها هرگز مجبور به تنبیهش نخواهند بود. خصوصاً زمانی که می خواهند هدف های درازمدتی نظیر رفتار مودبانه با دیگران را پرورش دهند، در این باره به محبت کردن و دلیل آوردن احتیاج خواهند داشت نه تنبیه، اما گاه پدر و مادر در این امر ناموفقند و در ترک رفتارهای ناصحیح طفل، شیوه تشویق کردنشان موثر نیست؛ لذا برای تأدیب از «تنبیه» بهره می گیرند؛ بدین معنا که اگر بعد از چند بار تفکر، فرزندشان به دستورها ترتیب اثر نداده تذکر پدر و مادر اهمیت خود را از دست داده بود، به ناچار مسئله تنبیه مطرح می شود؛ زیرا در اثر همین امر، برخی از اشتباهات کودک به دست فراموشی سپرده، می شود.
باید دقت داشت که در تنبیه، کودک می آموزد چه کاری را نباید انجام دهد؛ اما نمی آموزد که چگونه باید رفتار کند؛ بنابراین باید رفتار جایگزین را نیز آموزش دهید و در صورت اصلاح رفتار، او را تحسین کنید.
هم چنین اگر می خواهید از تنبیه استفاده کنید، کودک را مطلع سازید که برای چه کاری تنبیه می شود، در غیر این صورت خود عاملی است برای ایجاد بیماری های روانی، که در اثر ترساندن ها یا کتک زدن‌های بی‌جا در دوران کودکی، ایجاد می شود.
البته استفاده از توبیخ های تند یا فشار بدنی، برای مقیّد کردن یا به حرکت وا داشتن کودک، به خصوص در زمانی که وی در خطر قرار دارد قابل توجیه است و به عنوان آخرین تیر ترکش به کار می رود آن هم نه به عنوان عامل ترس، بلکه به منظور بازداشتن است؛ مثل جلوگیری از «وسط خیابان پریدن» کودک.