راه کارهای افزایش میزان مطالعه در دانش آموزان

موقیعت تاریخی و فرهنگی جامعه ، نیازهای نظام اجتماعی، علائق و انگیزه های فردی ، امکانات و توانایی نظام ، بر ضرورت فرهنگ مطالعه در جامعه تاکید دارد.
ترویج فرهنگ مطالعه ، فقط راهی برای تامین اوقات فراغت نیست و نباید آن را در سر فصل های « اوقات فراغت و سرگرمی ها » قرار داد بلکه این امر پایه و بنیان استوار توسعه پایدار ملی قلمداد می شود . برای این که بتوان راه کارهای عملی توسعه فرهنگ مطالعه در میان دانش آموزان را شناخت و به کار برد ، باید عوامل تاثیر گذار مقوله را شناخت و روشن نمود . بر اساس طیف گسترده ای از منابع کتابشناختی و وب،از میان راهکارهای مختلفی که در توسعه فرهنگ مطالعه در میان دانش آموزان مطرح هستند، ایجاد و پرورش حس کنجکاوی و جستجو گری به عنوان یک رهیافت فرهنگی توسعه مطالعه گروهی در مدارس ، به عنوان رهیافت ساختاری و اجرایی قابل توجه می باشند .

در این مقاله تلاش کردند ضمن تعاریف و اهمیت ضرورت پرداختن به این موضوع ، دو رهیافت فوق ، به عنوان راه های کاربردی مناسب برای گسترش فرهنگ مطالعه در بین دانش آموزان تشریح می گردد . واژگان کلیدی : حس کنجکاوی ، جستجو گری ، مطالعه گروهی اهمیت و ضرورت مساله هزاره سوم ، عصر خرد و دانایی زمان ما ، عصر ارتباطات است . وسایل ارتباطی و تکنولوژی پیشرفته ارتباطات ،جهان را چنان کوچک کرده که مک لوهان ،جامعه شناس معروف ،نام دهکده جهانی را بر آن نهاده است .

آنان که در این دنیای پیچیده ، از اطلاعات بیشتری برخوردارند و از امکانات و وسایل ارتباطی پیشرفته تری بهره می گیرند ، در انجام وظایف خویش موفق ترند . به بیان دیگر آنان که بیشتر اطلاع دارند و بیشتر می دانند توانا ترند . یکی از عوامل بر انگیزاننده در امر مطالعه ، حس کنجکاوی است . اگر مطالعه برای انسان به صورت وظیفه جلوه گر شود، رغبت به مطالعه هم کمتر می شود . در حالی که با بر انگیختن حس کنجکاوی ،چه بسا شخص با حوصله فراوان آن را پی گیری کند و به آن اهمیت دهد .

انسان بر اساس غریزه و یا فطرت ، موجودی کنجکاو و پرسشگر بوده و از لحاظ اجتماعی همواره میل به زندگی جمعی دارد . همین غریزه و جویندگی و کنجکاوی منجر به ابداعات ، ابتکارات ،اکتشافات و اختراعات گوناگون در زمینه های متعدد علمی گردیده و میل به زندگی جمعی از همان ابتدا تشکیل جوامع بشری را موجب شده است .

آیات شریف قرآن نیز بر تدبر و تفکر حاصل کنجکاوی و پرسشگری انسان است تاکید فراوان دارد بنابراین حس تقویت کنجکاوی برای افزایش ساعات مطالعه دانش آموزان و طرح توسعه مطالعه گروهی در مدارس با فطرت انسانها سازگار و متناسب است . 1- ایجاد پرورش حس کنجکاوی و جستجو گری آب کم جو تشنگی آور به دست تا بجوشد آبت از بالا و پست انسان برای زیستن در جامعه ، نیازمند برخورداری از آگاهی و دانش بوده و دانستن همواره برای آدمی ارزش تلقی گردیده است و او را از سایر موجودات جدا می سازد . تا آن جایی که برخی انسان شناسان او را موجودی « جستجو گر» تعریف کرده اند .

پرسشگری و به دنبال پاسخ برای سوالات ، بخش مهمی از زندگی بشر به شمار می آید . کنجکاوی یک انگیزه ذاتی است که یادگیری را به دنبال دارد . کنجکاوی در زمره طبیعت رفتاری دانش آموزان است . زمانی که آنها با چیزهای جدید و مرموز و ناشناخته مواجه می شوند ، رفتاری اکتشافی از خود بروز می دهند . سیال سازی ذهن دانش آموز یکی از وظایف معلمان است . برانگیختن حس کنجکاوی و جستجو گری باعث می شود که دانش آموزان از استعدادها و توانایی های نهفته و بالقوه خود استفاده نموده و آنها را در عالم خارج به فعلیت برسانند . معلمانی که به حس کنجکاوی دانش آموزان ، با دیده احترام می نگرند ، بابت شکوفایی و تکامل را به روی آنا ن می گشایند .

اما چگونه می توان پیوند بین حس کنجکاوی و جستجو گری دانش آموزان را با مطالعه برقرار کرد ؟ برای تقویت حس کنجکاوی و پرسشگری دانش آموزان راهبردهای علمی در حوزه علوم تربیتی از سوی اندیشمندان مطرح گردیده است . از آن جمله : 1)  استراتژی تله کنجکاوی 2)  استراتژی تطبیق روانی 3)  استراتژی جعبه سوال لیکن در این نوشتار به دنبال پاسخ به این پرسش هستیم که چگونه می توان با برقراری ارتباط بین حس درونی کنجکاوی و رفتار بیرونی مطالعه ارتباط برقرار کرده ، به گونه ای که این پیوند ، پاسخگویی حس درونی دانش آموز شود؟ پیشنهاد 1 . معلم بخشی از زمان کلاس را (10 تا 15 دقیقه ) به مطالعه کتاب اختصاص دهد و از دانش آموزان بخواهد • دریافت خود را از متن مطالعه شده در یک یا دو جمله بیان کنند • با مطالعه درس هر دانش آموز حداقل یک سوال طرح کرده و معلم از مجموعه سوالات در امتحانات داخلی ماهانه یا نوبه ای استفاده نماید تا به کار دانش آموز ارج نهاده و کار وی را عبث و بیهوده جلوه نداده باشد. 2.

در پایان وقت معلم یک پرسش مطرح نموده و از دانش آموزان بخواهد پس از مطالعه خارج از کلاس پاسخ آن را یافته و مکتوب به معلم ارایه دهند . 3. معلم از دانش آموزان بخواهد قبل از هرجلسه درس را پیشاپیش مطالعه کرده و ابهامات خود را یادداشت کرده و در جلسه درس مطرح نمایند و در مقاطع بالاتر با ارایه دسته بندی مطالب( فلوچارت) این روش شکل تکامل یافته تری می یابد . 4. بخشی از نمره مستمر (2 تا 3 نمره ) برای این گونه فعالیت های مطالعاتی دانش آموزان ، اختصاص داده شود 2- توسعه مطالعه گروهی در مدارس یکی از مهم ترین راه کارهایی که معلمان می توانند برای افزایش میزان مطالعه در دانش آموزان به کار گیرند، تشکیل گروه های مطالعه در مدارس می باشد .

فیدر استون ، بیان می کند یادگیری مشارکتی و گروهی به توسعه احساسات مثبت و موفقیت آمیز دانش آموز در هر سطح تحصیلی کمک می کند . مطالعه گروهی از جمله روش هایی است که توجه بسیاری از صاحبنظران را به خود جلب کرده است . طرافداران ان روش بر مبادله فعال بین گروه های کوچک تاکید می کنند . مطالعه گروهی روشی آموزشی است که دانش آموزان در گروهای کوچک با توانایی های مختلف آماده می نماید . مزایایی تشکیل گروه های مطالعه در مدارس 1) اکراه و ترس از پرسش و پاسخ را کاهش می دهد 2) به توانایی یادگیری دانش آموزان ،توانایی شنیداری را هم اضافه می کند.
3) درک و تسلط افراد از مفاهیم افزایش می یابد. 4) عادت های جدید و ارزشمند مطالعه از دیگر اعضای گروه فرا گرفته می شود. 5) مطالب و محتوایی درسی ارائه شده در گروه را می توان با اعضای دیگر گروه مقایسه کرد و کمبود و نقصان های آنها را برطرف نمود. 6) با راهنمایی معلم ، روش صحیح مطالعه در گروه آموخته می شود.

عناصر اساسی مطالعه گروهی 1. اعضای گروه ( حداقل 3 و حداکثر 5 نفر) 2. معلم راهنما ( نظارت بر اجرا و رفع نیازهای گروه) 3. فضای مناسب ( از لحاظ سرمایش و گرمایش و نور کافی و آرامش محیطی) 4. برنامه ریزی مشخص درسی ( مرور دروس روز) 5. زمانبندی منظم و مدت مطالعه (60 تا 70 دقیقه)
توصیه های مهم برای تشکیل گروه های مطالعه
* تجانس و همگنی افراد در گروه رعایت شود.
* اهد ا ف گروه درسی باید مشخص شود . برخی اهداف می تواند مقایسه و به روز کردن جزوه ها ،بحث درباره متون وآمادگی برای امتحان باشد.
* برای گروه ، مدیر تعیین شود که بتواند ضمن مدیریت گروه ، مسئولیت هر یک از اعضای گروه برای آن جلسه به صورت واضح روشن شود .
* در پایان هر جلسه مطالعه ، گزارش کار و خروجی آن به معلم راهنما جهت بررسی و تحلیل کار گروه تحویل داده شود . نتیجه گیری توسعه فرهنگی یکی از ابعاد توسعه می باشدکه در دهه هشتاد توسط سازمان یونسکو ابداع شد . توسعه فرهنگی فرآیندی است که طی آن با ایجاد تغییراتی در حوزه ادراکی ، شناختی، ارزشی و گرایشی انسان ها، قابلیت ها و باورها و شخصیت ویژه ای در آن به وجود می آید که حاصل آن شکل گیری کنش های خاص توسعه است . برای رفع موانع و ایجاد زمینه و بستر لازم جهت توسعه و ترویج فرهنگ مطالعه، نهادهای مختلف ، شامل خانواده ، مدارس و نظام آموزشی ، دولت و رسانه های گروهی ، باید با رفع مشکلات موجود ، به سمت مشخصی حرکت کنند . مطالعه ثمر بخش از دو عامل مثاثر است : یکی علاقه نسبت به مطالعه خواندنی و دیگر کاربرد ماهرانه فنون مطالعه ، با تقویت حس کنجکاوی و پرسشگری و هدایت این حس درونی می توان دانش آموز را به مطالعه بیش تر علاقه مند نمود و با استفاده از روش مطالعه گروهی این امکان فراهم می شود که دانش آموز فن و مهارت کتابخوانی را فرا گیرد. منابع ویسی نژاد ، سیما « بررسی را ه های کار ترغیب به مطالعه در کودکان و نوجوانان» .

مجله کتاب ماه کودک و نوجوان ، بهمن و اسفند 1385 و فروردین 1386شماره 114-112 شهباز تبار ، پریا راه کارهای توسعه ایجاد فرهنگ کتابخوانی در دانش آموزان 1390 آل ابراهیم دهکردی « افزایش علاقه در بین دانش آموزان » عوامل موثر بر مطالعه کتابخوانی