موافقان و مخالفان تکلیف شب

تكلیف شب، مساله همیشگی دانش آموزان و اولیای آنان!

تكلیف شب تعلق به دوران خاصی ندارد. از همان زمان كه بچه ها تمرینات درسی خود را روی لوح كوچك سنگی انجام می دادند تا به امروز كه در اغلب موارد كاغذهای سفید و الوان كتابچه های كلاسور، وسیله انجام این وظیفه آموزشی است، مساله تكلیف شب و مباحث مربوط به آن همواره برای دانش آموزان، معلمان و اولیا مطرح بوده، نظریات موافق و مخالف آنان را برانگیخته است.
آنان كه نظر مخالف دارند

برخی تكلیف شب را بخصوص در سطح ابتدایی كاری بیهوده می دانند و عقیده دارند كه كودكان پس از یك روز طولانی و خسته كننده در مدرسه وقتی به خانه می رسند بهتر است اوقات خود را با استراحت، بازی و یا اشتغال به یك كار سرگرم كننده و به هر حال فعالیتی غیر درسی بگذارنند. این قبیل اولیا كه اكثراً تحصیلات بالا و موقعیتی مناسب در اجتماع دارند، با استناد به گفته برخی از پزشكان عقیده دارند كه بسیاری از عقب ماندگیهای تحصیلی ناشی از خستگی ذهنی كودكان است و این طور استدلال می كنند كه حجم زیاد دروس و كمبود وقت برای استراحت و تفریح باعث می شود كودكان نتوانند مطالب درسی را به خوبی هضم كنند و بتدریج با از دست دادن انگیزه و علاقه به درس خواندن، تمركز خود را نیز از دست می دهند و به صورت شاگردانی كسل، بی توجه و مایوس در می آیند.
نكته دیگری كه دلیل مخالفت برخی از اولیا و مربیان تعلیم و تربیت از جمله نویسنده فرانسوی؛ " فیلیپ میریو" است، این است كه تكالیف درسی در خانه، بخصوص اگر سنگین و پیچیده باشد می تواند تبعضیات اجتماعی را تشدید كند، زیرا تنها دانش آموزانی كه از داشتن پدر و مادری تحصیل كرده و محیط خانوادگی مطلوبی بهره مندند می توانند در محیطی آرام و پرانگیزه برای انجام تكالیف، كار كنند و از نظارت و كمك اولیای خود در جایی كه دچار مشكل می شوند برخوردار گردند. بدیهی است چنین امكانی برای دانش آموز متعلق به قشر محروم جامعه وجود ندارد. اتاقهای كوچك و پرجمعیت، بی سوادی یا كم سوادی اولیا، به عهده داشتن مسئولیتهایی در اداره خانه و نگهداری كودكان خردسالتر و غیره انجام تكالیف را در خانه برای این كودكان بسیار دشوار می سازد. لذا تكلیف شب غالباً وسیله درگیری و ایجاد مشكلاتی بین این قبیل شاگردان و معلمان می شود.
درست است كه تكلیف شب می تواند مرور درسهای روزانه باشد، كودك را به نظرم و ترتیب و قبول مسئولیت وا دارد و لذت انجام یك كار مستقل را به او بچشاند، اما برای این كار باید وسایل و امكان انجام آن در اختیارش باشد و از همه مهمتر روش انجام تكالیف را در مدرسه یادگرفته باشد.


آنان كه موافق تكلیف شب هستند


وقتی كه معلمان درباره تكلیف شب سخن می گوییم اغلب آنان عقیده دارند كه این اولیای دانش آموزانند كه بر دادن تكالیف درسی درخانه تاكید دارند . یك مربی كودكستان می گفت: " اولیا برای كودكان كودكستانی خود نیز تكلیف شب
می خواهند تا خیالشان راحت باشد كه بچه ها چیز یاد می گیرند." از طرفی وجود تكلیف شب بچه ها را سرگرم كرده، مانع مزاحمتها و سرو صدای آنان در خانه می شود.
نتیجه یك همه پرسی كه چندی پیش توسط یك روزنامه فرانسوی درباره تكلیف شب انجام گرفت، معلوم داشت كه بسیاری از معلمان عقیده دارند كودكان و نوجوانان، علاقه مند به انجام تكالیف درسی در خانه هستند به شرط آنكه طولانی نباشد. بنا بر عقیده این معلمان، تكلیف شب باعث مداومت ارتباط بین مدرسه و شاگردان می شود و مانع می گردد كه بچه ها در بازگشت به خانه، مدرسه و وظائف تحصیلی خود را فراموش كنند.
اولیایی كه موافق تكلیف شب هستند آن را وسیله ای برای تشخیص تواناییهای درسی فرزندانشان می دانند و معتقدند كه با نظارت به تكالیف متوجه می شوند كه آنان تا چه حد مطالب را آموخته و چه كمبودهایی دارند.
این قبیل اولیا معتقدند كه تكالیف درسی شاگردان، می تواند وسیله ای برای برقراری ارتباط بین خانه مدرسه باشد، زیرا اولیا از طریق نظارت بر تكالیف متوجه می شوند در مدرسه چه می گذرد و چه تغییراتی در محتوا، روشها و برنامه های درسی داده شده است.
این امر باعث می شود كه آنان در مواردی به مدرسه مراجعه نمایند و معلم فرزندشان را ملاقات كنند. بدیهی است این امر در صورتی ممكن است كه اولیا احیاناً به علت داشتن خاطرات نامطلوب از دوران تحصیلی خود، از تماس با مدرسه واهمه نداشته باشند و ضمناً محیط مدرسه و برخورد معلمان نیز گرم و پذیرای اولیا باشد.


تكلیف شب و مدرسه


با اینكه در بسیاری از كشورها، به علت شرایط مطلوب یادگیری در كلاسها، وجود معلمان ورزیده، كلاسهای كم جمعیت و غیره مساله تكلیف شب لااقل در دوره ابتدایی كنار گذاشته شده است و جای خود را به انجام فعالیتهای خلاقه و مورد علاقه كودكان داده است، در كشورهایی مانند كشور ما كه به علت رشد سریع جمعیت و در نتیجه كلاسهای پرتراكم، كمبود معلمان، مدارس چند نوبته و . . . دانش آموزان وقت محدودی را در مدرسه می گذرانند و لذا شرایط آموزش و پرورش مورد انتظار به دلیل مشكلات فوق نمی تواند فراهم باشد، لازم است كودكان آنچه را كه در مدرسه آموخته اند در خانه تمرین و تكمیل كنند. از آن گذشته در شرایطی كه امكان پرسش و پاسخ در كلاسها محدود است، تكلیف شب می تواند برای معلمان وسیله ای جهت شناخت تواناییهای درسی شاگردان باشد.
باید دانست كه یادگیری مطالب درسی تنها دریافت اطلاعات در مدرسه و مرور آنها در خانه نیست، بلكه شامل یك سلسله فعالیتهای مختلفی است كه كودك باید در مورد آن اطلاعات انجام دهد تا بتواند آنها را در ذهن خود جایگزین نماید.
نگارنده به یاد دارد كه یك روز دانش آموزی كه به علت عدم یادگیری مطلب درسی مورد سرزنش آموزگار خود قرار گرفته بود می گفت:
- ولی من از روی درس چند بار خوانده ام، نمی دانم چرا نمی توانم یاد بگیرم.
بر خلاف آنچه ظاهراً به نظر می رسد، درس حاضر كردن كار آسانی نیست و بسیاری از دانش آموزان نمی دانند چگونه درس بخوانند، آیا باید از روی مطلب خواند؟ چگونه؟ چند بار؟ در كنار مطلب درسی از چه لوازمی باید استفاده كرد؟ مداد؟ كتابچه؟ خط كش؟ جزوه درسی؟ فرهنگنامه و كتابهای مرجع؟
آیا باید از كسی كمك گرفت؟ از چه كسی؟ چه وقت می توانیم مطمئن شویم كه مطلب را یاد گرفته ایم؟ وقتی بتوانیم آن را با كلمات خودمان بیان كنیم؟ وقتی آن را حفظ شویم؟ وقتی بتوانیم خلاصه كنیم؟
بنابراین لازم است معلمان شاگردان را با روشهای مختلف درس حاضر كردن، چگونگی انجام تمرینات درسی، مرور یك مطلب برای امتحان و برنامه ریزی برای انجام تكالیف آشنا كنند. نكته دیگر این است كه پرحجم ترین و سنگین ترین تكلیف شب نیز نمی تواند جبران درسی را كه در كلاس خوب تفهیم نشده است، بكند و برای تضمین موفقیت تحصیلی شاگردان نباید روی درس خواندن آنان در خانه و كمك اولیا تكیه كرد.
بله، تكلیف شب در شرایط فعلی مدارس ما امری لازم به نظر می رسد اما تكلیفی كه طولانی و خسته كننده نباشد، انگیزه انجام آن در شاگردان به وجود آمده باشد و با توانایی آنان از نظر جسمی و ذهنی مطابقت كند.
معلمان نیز این نكته را فراموش نكنند كه هیچ بزرگسالی حاضر نیست پس از گذراندن یك روز طولانی در اداره، به محض بازگشت به خانه تا پاسی از شب به تكرار كارهای اداری روزانه بپردازد.


كمك مدرسه در انجام تكالیف


معلمانی كه در اول سال تحصیلی درباره تكالیف مورد انتظار، نحوه انجام و زمان ارائه آن با دانش آموزان و اولیای آنان مشورت می كنند و به شاگردان اختیاراتی در انجام تكالیف و نحوه ارائه آن می دهند، معمولاً در دریافت، كیفیت مناسب تكالیف و جلب رضایت شاگردان، موفقیت بیشتری دارند.
اما در مورد شاگردانی كه به علل محرومیتهای فرهنگی، بی سوادی یا گرفتاری اولیا و شرایط نامساعد مسكن بندرت از عهده انجام خاصی را برای انجام تكالیف، زیر نظر معلمان یا شاگردان كلاسهای بالاتر تنظیم نماید تا این قبیل دانش آموزان بتوانند در محیطی آرام و پرانگیزه كار درسی خود را انجام دهند و احیاناً با طرح مشكلات خود، از كمكهای درسی لازم برخوردار گردند. در این صورت تنها تكالیفی را می توان به خانه فرستاد كه امكان انجام آن به تنهایی برای كودكان وجود داشته باشد.
در مورد كودكانی كه دچار عقب ماندگی تحصیلی هستند، دادن تكالیف كوتاه و تمرینات ساده و پرسیدن سوالاتی كه معمولاً این كودكان بتوانند از عهده پاسخ برآیند، در رشد اعتماد به نفس آنها و ایجاد انگیزه برای شركت در فعالیتهای كلاس، مسلماً موثر خواهد بود. برعكس، تكالیف سنگین و پیچیده كه خارج از توانایی این كودكان است آنان را نسبت به انجام هر نوع فعالیت درسی دلسرد و از خود ناامید خواهد كرد.
معلم موفقی می گفت من فرمول معجزه آسایی ندارم و علت علاقه شاگردان من به انجام تكالیف درسی این است كه برای هر شاگرد یا هر گروه از شاگردانم تكالیفی تعیین می كنم كه با توانایی و شرایط زندگی خانوادگی آنان مطابقت داشته باشد. من از شاگردان قویتر تكالیف پرحجم تر و نسبتاً پیچیده تری می خواهم، اما در عین حال این شاگردان را تشویق می كنم تا نتایج كار و تجربیاتشان را در كلاس با سایر بچه ها در میان بگذارند و دیگران را دریافته های خود سهیم كنند.


تكلیف شب و اولیا


تكلیف شب در حالی كه می تواند وسیله ای برای نزدیك كردن و ایجاد صمیمیت بیشتر بین كودكان و اولیای آنان باشد. در بسیاری از مواقع در شرایط نامطلوبی انجام می گیرد و در نتیجه موضوعی برای درگیریها و اوقات تلخیهای خانوادگی
می شود. خستگی ناشی از كار خواندن روزنامه، تماس با دوستان و خویشاوندان باعث می شود كه آنان، گاه برخوردی ناشی از
بی حوصلگی با فرزند خود داشته باشند و هر اشتباه و خطای كودك را مورد سرزنش قرار دهند و احیاناً وی را تحقیر كنند.
باید دانست كه برای بسیاری از كودكان ایجاد محیطی آرام برای انجام تكالیفن محیطی كه آنان بتوانند دور از سروصدای تلویزیون، رادیو و رفت وآمدها درس بخوانند و بدانند كه در صورت لزوم از كمكهای فكری یكی از اطرافیان خود برخوردار خواهند بود، كافی است و این قبیل كودكان انتظار دیگری ندارند. اما دانش آموزانی نیز تكالیف خود را انجام می دهند كه مثلاً مادر، پدر یا بزرگسالی در كنارشان باشد و به كارهای آنان نظارت مستقیم داشته باشد. این كودكان در صورت عدم تمایل اولیا به همراهی با آنها در این امر، از انجام تكالیف خودداری می كنند. این امر می تواند ناشی از دلایل مختلفی از جمله نیاز كودك به توجه بیشتر بزرگسالان باشد. كودكانی كه از تكلیف شب به عنوان وسیله ای برای جلب توجه اولیا و نگه داشتن آنان در كنار خود استفاده می كنند، به زبان بی زبانی نشان می دهند كه از توجه كافی برخوردار نیستند. در این صورت شایسته است اولیا روابط خود را با فرزندشان مورد سوال قرار دهند و وقت بیشتری را صرف صحبت و توجه به او كنند. فرصتهایی مانند زمان بردن كودك برای خرید، گردش و پیاده روی و صحبت با او در طی راه می تواند به حل این مساله كمك نماید و نیاز وی را در جلب توجه اولیا به هنگام انجام تكالیف درسی كاهش دهد.
گاه انجام تكالیف برای شاگرد بی معنی و بی فایده به نظر می رسد. زیرا او دقیقاً نمی داند چه باید بكند و پرسشهای معلم برایش مبهم است. در این مواقع كمك به وی در مطالعه دقیقتر سوالات یا تشویق او به پرس و جو از یك همكلاسی، به روشن شدن موضوع كمك خواهد كرد.
عدم ارتباط مطالب درسی با زندگی روزانه كودك یكی دیگر از مواردی است كه او را نسبت به انجام تكالیف دلسرد می كند. كودك مفید بودن این تكالیف را نمی تواند تشخیص دهد و نویدهایی از این قبیل كه وقتی بزرگ شدی این معلومات به دردت خواهد خورد، مشكل را حل نخواهد كرد. كمك لازم را در این مواقع كوشش در ارتباط دادن وقایع و تجربیات زندگی خانوادگی با دروس مدرسه است؛ مثلاً برای شاگردان كلاسهای او تا سوم دادن مسئولیتهایی مانند یادداشت كردن پیامهای تلفنی، تشویق آنان به نوشتن نامه به دوستان و بستگان، نوشتن خاطرات روزانه و از این قبیل به معلوماتی كه در مدرسه فرا می گیرد جنبه عملی می دهد و به آن معنی می بخشد.
اكراه در انجام تكالیف گاه ناشی از جذابیت محیط اطراف بخصوص بازی با دوستان یا تماشای تلویزیون می باشد از طرفی شاید اولیای كودكان تصویر مثبتی از كار و فعالیت جدی به او ارائه نداده اند، در این صورت چگونه می توان از كودكی انتظار داشت كه از كاركردن لذت ببرد، در حالیكه هرگز چنین الگویی را در اطراف خود ندیده است و هرگز به او نشان نداده اند كه انجام یك كار جدی و حل یك مشكل تا چه حد می تواند لذتبخش باشد و ارزش این را دارد كه انسان به خاطر آن لذتهای زودگذر را فدا كند.
منبع:بانک مقالات مشاوره