|
در عصر گسترش روزافزون اطلاعات و ارتباطات <عصر دانایی> به سر می‌بریم اهداف آموزش و پرورش در سطح جهان به خوبی بیانگر این مطلب است که از مهم‌ترین نیازهای هر جامعه تعلیم و تربیت افرادی است که با اتکا به نیروی اراده و تعقل خویش منطقی بیاندیشد و به جای وابستگی و استفاده از دستاوردهای اقتصادی و فرهنگی دیگران، خود مولد دانش، فناوری و فرهنگ مناسب برای زندگی مستقل درعصر دانایی باشند، در این راستا با مشکلی اساسی در نظام‌های آموزشی مواجه هستیم که همان <افت تحصیلی> است که هر ساله هزینه‌های سنگینی به بار می‌آورد و همچنان در حال افزایش است. بسیاری از دانش‌آموزان نمی‌توانند از پس مواد و محتوای آموزش مسایل برآمده یا در موعد مقرر به پایان رسانند، تاسف‌انگیزتر نیست که بدانیم بسیاری از این افراد توانایی‌های لازم برای کسب موفقیت را دارند و موفق نمی‌شوند، از طرفی هم علی‌رغم توسعه کمی آموزش رسمی در چند دهه اخیر شاهد انتقاداتی از شرایط کیفی تعلیم و تربیت در عرصه‌های مختلف بوده‌ایم، شرایطی که موجب پدید آمدن دانش‌آموزان بی‌احساس و انگیزه، فارغ‌التحصیلان بی‌علم و معلمان فاقد خلاقیت شده است، به طوری که هر چه سطح تحصیلی بالاتر می‌رود، شوق آموختن در دانش آموزان کمتر می‌شود.
در ابتدا به تعریف افت تحصیلی می‌پردازیم؛ منظور از افت تحصیلی <کاهش عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان از سطحی رضایت بخش به سطحی نامطلوب است> بهترین شاخص برای <بررسی افت و پیشرفت تحصیلی> سطح عملکرد قبلی و فعلی خود دانش آموز است.
ابعاد افت تحصیلی دانش آموز که بهم وابسته هستند عبارتند از:
فردی (مانند: هوش، حافظه، مشکلات جسمی و...)
خانواده (مانند: ناآرامی محیط، نظام ارزشی حاکم بر خانواده و...)
مدرسه (مانند: شیوه تدریس و نحوه نگرش معلم، عدم استفاده مناسب از وسایل کمک آموزشی، تعداد زیاد دانش‌آموزان، شلوغی کلاس‌ها و...)
جامعه (مانند: بیکاری تحصیل‌کرده‌ها)
علل فردی:
1- هوش و توانایی‌های ذهنی الف) هوش عمومی، توانایی است که در اغلب فعالیت‌های انسان خود را نشان می‌دهد (رابطه عمومی بین نمرات دروس مختلف). ب) هوش اختصاصی: هر فرد در یک زمینه خاصی از آن بهره‌مند است.
2- توجه
3- انگیزه
4- آشفتگی‌های عاطفی- هیجانی
نارسایی‌ها یا ناراحتی‌های جسمی
علل فردی:
1- هوش: امروزه دیگر مثل گذشته به هوش اهمیتی داده نمی‌شود، تحقیقات نشان می‌دهد؛ حدود 10 درصد از موارد افت تحصیلی به علت ناتوانی ذهنی و عدم کنش فرد است، از بین دو دانش آموز با بهره هوشی مساوی آن موفق‌تر خواهد شد که تلاش بیشتر نموده و پشتکار زیادتر داشته باشد.
2- توجه: برای یادگیری و به خاطر سپردن هر مطلبی، اولین شرط توجه به آن مطلب است. حتی اگر دانش آموز هوش بالا داشته باشد، ولی توجه نکند نمی‌تواند خوب یاد بگیرد؛ علت افت و شکست بعضی از دانش‌آموزان عدم توجه به معلم و مواد تدریس شده و عدم تمرکز حواس هنگام مطالعه و انجام تکالیف است.
3- انگیزه: به حالت‌های درونی فرد که موجب هدایت رفتار او به سوی نوعی هدف خاص، که در واقع موتور حرکت هر فرد را انگیزه گویند. کسانی که دارای ترس شدید از شکست هستند یا افرادی کمال‌گرا مطلقا نمره خوب می‌خواهند، به سوی تکلیف بسیار آسان که احتمال موفقیت در آنها زیاد و احتمال شکست بسیار کم است، روی می‌آورند یا به تکالیف بسیار دشوار که بتوانند از دشواری آنها به عنوان بهانه‌ای برای عدم موفقیت استفاده کرد.
4- آشفتگی‌های عاطفی و هیجانی: فشارهای روانی خاص هر مرحله از رشد می‌تواند باعث اشتغال خاطر، آسیب وارد آمدن به قوای هوشی، تحلیل انرژی ذهنی، عدم تمرکز حواس و در نهایت افت تحصیلی دانش‌آموزان شود (در دوره نوجوانی مساله میزان توجه و نوع ارتباط با جنس مخالف و میزان پذیرفته شدن در جامعه و در جمع همسالان و خانواده بسیار تعیین کننده است).
نارسایی و یا ناتوانی جسمی
الف) بنیه ضعیف جسمی و آماده ابتلا به انواع بیماری‌ها.
ب) ضعف در بینایی و شنوایی.
ج) ناراحتی‌های مربوط به مراکز عصبی و ناهماهنگی‌های جسمی و حرکتی.
د) مشکلات ارتباطی- فقدان مهارت اجتماعی (برقراری ارتباط با معلمان و همکلاسی‌ها) باعث گوشه‌گیری انزواگزینی کودک و افت تحصیلی خواهد شد.
علل خانوادگی افت تحصیلی:
الف) روابط نظام ارزشی خانواده: مهم‌ترین عامل موثر در نگرش دانش‌آموز نسبت به <تحصیل> خانواده است؛ اگر نگرش خانواده نسبت به درس، مدرسه، معلمان منفی باشد به تدریج دانش‌آموز هم نگرشی منفی پیدا می‌کند، موارد زیادی از افت و یا شکست تحصیلی مربوط به همین مساله نگرش منفی و تضادهاست. مهم‌ترین نقش خانواده ایجاد محیطی آرام، مساعد مطالعه و انجام تکالیف به دور از سر و صدا و تلویزیون، بازی سایر کودکان است و علاوه بر آن عدم برگزاری مراسم، جشن‌ها در ایام امتحانات، غنی کردن محیط.
1- خانواده: بدین صورت که به جای خرید اشیاء و مواد غیرضروری از طریق خرید کتاب‌های کمک درسی، غیردرسی و وسایل کمک آموزشی تا به وسیله آنها اوقات فراغت دانش‌آموز با آنها پر شود.
ب) فقر مالی خانواده که محروم ماندن از غذای سالم و کافی تاثیر غیرمستقیم بر افت تحصیلی دارد.
ج) فقر فرهنگی، بی‌سوادی و یا کم‌سوادی والدین.
د) فقدان والد یا والدین.
ه) وجود مشاجرات و ناسازگاری میان والدین.
و) نحوه ارتباط دانش آموز با برادران و خواهران و الگو گرفتن از رفتار آنان (اگر همه اهل مطالعه و تحصیل باشند، او نیز رغبت بیشتر به این مساله پیدا می‌کند و برعکس).
علل آموزشی <مدرسه‌ای>
شیوه تدریس معلم: هر دانش‌آموز به شیوه خاص مطالب را فرامی‌گیرد، معلمان می‌بایستی با توجه به شناخت از دانش‌آموزان و توجه به اصل تفاوت‌های فردی آنان روش خود را انتخاب و اجرا نمایند.
برنامه درسی مدرسه: مناسب نبودن زمان (همه درس‌های سخت با هم در یک روز تدریس شوند).
انتظارات و پیش‌داوری‌های معلم: انتظار عدم موفقیت و پیش‌داوری غلط معلم از دانش‌آموز.
شرایط فیزیکی کلاس: گرما، سرما، نظافت، نور، سر و صدای غیرمعمول.
تعویض مکرر معلمان: در طی سال تحصیلی و ناتوانی بعضی از دانش‌آموزان در سازگاری با روش تدریس و خصوصیات معلم.
ارزیابی‌های نادرست معلمان از عملکرد دانش‌آموزان، پیش‌داوری‌ها و زیر سوال بردن شخصیت دانش‌آموزان.
عوامل دیگر افت تحصیلی: کنترل نامناسب کلاس توسط معلم.
فقدان وسایل کمک آموزشی.
عدم همکاری و ارتباط مستمر بین اولیا و مدرسه.
فقدان نظم و انضباط در کلاس و مدرسه.
کمبود فضاهای آموزشی.
راهکارها:
- تشویق تعامل میان معلم و دانش‌آموزان
- گسترش همکاری بین دانش آموزان
- تشویق و توسعه یادگیری فعال
4 اصل یادگیری موثر برای دانش آموزان:
- نیت
- واکنش فعالانه داشته باشند
- زمان‌های استراتژیک برای مطالعه را در نظر داشته باشند
- ایجاد بازخورد سریع
- تاکید بر استفاده از زمان
- افزایش سطح انتظارات از دانش آموزان
- پذیرش استعدادهای گوناگون و روش‌های یادگیری
- معلمان احساس نیاز به آن مطلب یا درس را در دانش آموز ایجاد کنند.
- اگر دانش آموز شکست در درسی داشت کمک به کسب موفقیت و احساس کردن موفقیت، تا بار نگرش منفی در آن درس را از بین برد.
- انتظار در هر درس چیست؟ هدف‌ها روشن و شفاف باشند.
- معلم در آغاز تدریس روش مطالعه خاص درس خود را به دانش‌آموز بگوید.
- تشویق کلامی در شرایط ایجاد شده از جانب معلم، اولیا و مسوولان.
- تکالیف درسی نه خیلی سخت، نه خیلی مشکل باشند.
- تکالیف یکنواخت نباشد.
- آزمون‌ها و نمره‌ها به عنوان وسیله ایجاد انگیزه باشد.
- مطالب از ساده به مشکل باشد.
- فعال کردن دانش آموز هنگام تدریس نفی حسادت و چشم هم چشمی، بلکه ایجاد رقابت مثبت بین آنها.
برای تقویت حافظه
1- رژیم غذایی سالم و نخوردن غذاهای آماده
2- داشتن فعالیت مرتب هوازی (مثل پیاده‌روی)
3- به کار بردن روش‌های پرورش و فعال سازی ذهن مثل حل جدول
4- داشتن برنامه آرام سازی بدن (مثل ریلکسیشن).
|