خلاقیت و راههای پرورش آن

تعاريف متعدد وگاه متضادي از مفهوم خلاقیت ارائه شده است ولي در مورد تعريف زير يك اتفاق نظر كلي وجود دارد:
خلاقيت توانايي فرد براي توليد ايده‌ها، نظريه‌ها، بينش‌ها يا اشياء جديد و بازسازي مجدد در علوم و ساير زمينه‌ها است. در حقيقت فرد خلاق كسي است كه از ذهني جستجوگر و آفريننده برخوردار باشد.
همه کودکانی که به دنیا می‌آیند دارای توانایی‌های بالقوه خدادادی‌اند. این توانایی‌ها به علل مختلف وراثتی و محیطی در برخی بیشترند و در برخی از آن‌ها کمتراند. یکی از این توانایی‌ها روحیه‌ی خودنمایی است که از سال دوم کودکی آغاز می‌شود و در پرتو همین روحیه،‌ اختراعات،‌ ابتکارات و پیشرفت‌های علمی و فنی به وجود می‌آید. اگر این توانایی نبود هیچ‌گاه تمدن صنعتی بشرتا این حد اوج نمی‌گرفت. معلمان و مربیان باید در امر تعلیم و تربیت از وجود این توانایی بالقوه حداکثر استفاده را بکنند زیرا نیروهای دانش‌آموزان همانند چشمه جوشانی است که ابتکار و خلاقیت از آن فوران می‌کند. منتها ابتکار در این است که به آنان فرصت ابراز کردن داده شود.
خلاقيت را نمي‌توان با فشار به وجود آورد بلكه بايد به آن اجازه داده شود تا ظهور كند. با فراهم كردن امنيت رواني و آزادي، احتمال ظهور خلاقيت سازنده را مي‌توان افزايش داد. در ادامه به چند راه ساده برای بالا بردن خلاقیت درکودکان می‌‌پردازیم:
1- اشتباه کردن خوب است. کودکانی که از شکست خوردن می‌ترسند کمتر خلاقیت از خود نشان می‌دهند. اگر کودک شما از اشتباه کردن می‌ترسد، به او بگویید: "باز هم سعی کن انجامش دهی." شکست، حرکت به جلو و پیشرفت است. با نگاه کردن به اشتباهات می‌توان فرصت های رشد را فراهم نمود.
2- از به هم ریختگی ناراحت نشوید. بیشتر ما خواستار یک مکان پاکیزه و مرتب هستیم و از شلوغی و به هم ریختگی احساس پریشانی می‌کنیم. با این حال هنگامی که کودکان و حتی بزرگسالان در حالت خلاقیت خود به سر می‌برند، همه چیز به سرعت به هم می‌ریزد. دفعات بعد که کودکتان از شما درخواست آبرنگ کرد و یا خواست اسباب بازی‌های خود را روی کف اتاق بریزد، به او فضای کافی دهید و یا اگر هوا خوب و شرایط مناسب است او را به حیاط و یا بیرون از خانه ببرید. احتمالا باید آن به هم ریختگی را هم خودتان جمع کنید ولی خلاقیت کودک شما بر آن ارجحیت دارد.
3- در هنگام تشویق کودک، هوشیار باشید. همه ما درباره این که چگونه ستایش و تشویق به تفکر مستقل کودک آسیب می‌رساند، شنیده‌ایم. مشکلاتی به همراه تشویق وجود دارد که می‌تواند کودک را از جستجو برای انگیزه‌های درونی خود باز دارد. این موضوع نشان دهنده این نیست که هرگونه تشویقی نامناسب است ولی در آینده اگر می‌خواهید کودک خود را تشویق کنید، سعی کنید با جمله‌ای هدفمند مانند؛ "می‌بینم کفشت را خودت پوشیدی!" یا "واقعاً برای حل این مسئله ریاضی زیاد زحمت کشیدی و سخت کار کردی!" همراه باشد.

4- ذهن خود را باز نگه دارید. به کودک خود گزینه‌هایی را ارائه دهید که برای تفکر مستقل وی مناسب باشد. شما ممکن است که خود عادت به شام یا صبحانه خوردن نداشته باشید ولی اگر فرزند شما برای صبحانه و قبل از رفتن به مدرسه ماکارونی می‌خواهد، به وی در آشپزخانه کمک کنید که خودش غذای مورد علاقه اش را آماده سازد. اگر کودک شما علاقمند به کمک در کارهای آشپزخانه است، آن جا را به یک آزمایشگاه علمی برای وی تبدیل کنید و مواد و وسایل لازم را برایش مهیا سازید.
5- مدل خلاقیت برای فرزند خود شوید. چه مقدار خلاق هستید؟ در چه کاری می‌توانید از خلاقیت خود بهره و لذت ببرید؟ آشپزی، آواز خوانی، باغبانی، نقاشی، رقص؟ کودکانی که والدین خود را در حال خلاقیت ببینند بیشتر به سوی این فعالیت‌ها جذب می‌شوند. اگر مدت مدیدی از آخرین خلاقیت شما می‌گذرد، به وسیله کودک درون خود فکر و تلاش کنید و آنچه شما را در آن هنگام خوشحال می‌کرد بیاد آورید و زمان خود را، حتی برای نیم ساعت، صرف آن کار کنید. سپس احساس خود را دریابید و ببینید آیا از انجام آن لذت بردید و می‌خواهید که روز دیگر هم این کار را تکرار کنید؟
6- به سوالات خود دقت کنید. اگر کودک احساس کند که همواره تحت نظارت است، ممکن است که کمتر ریسک کند که این موضوع باعث کاهش خلاقیت وی گردد. اگر مشوق استقلال کودک خود باشید، خواهید دید که قوه تخیل وی هم شکوفا می‌شود. در آینده هنگامی که فرزند خود را در حال آرام بازی کردن، نقاشی یا نوشتن دیدید، از اظهار نظری مانند؛ «چه میکشی؟!» خودداری کنید. چنین جملاتی او را از حالت خلاقیت خارج می‌سازد، در عوض برای خود یک فنجان قهوه درست کنید و از اوقات لذت ببرید.

7- وقت خود را برای خلاقیت فرزندتان تنظیم کنید. این برای والدین شاغل می تواند مشکل باشد ولی کودکان نیاز به زمانِ از پیش تعیین نشده برای تصور، ساختن، تجربه اندوزی و کشف دارند. این موضوع می تواند نیم ساعت نقاشی پس از شام خوردن و کتاب خواندن قبل از رفتن به رختخواب باشد یا این که یک ساعت در آخر هفته خود را به او اختصاص دهید. برای این کار به طور حتم، زمان بگذارید.

8- بازگشت به مبانی. اسباب بازی‌هایی که سروصدا تولید می کنند، بسیار سرگرم کننده هستند و به طور قطع جای خود را دارند ولی به تفکر خلاق کودک شما کمکی نمی‌کنند. اسباب بازی‌هایی مانند میله‌های سبک، لوله‌های پلاستیکی، بلوک‌های سبک با اشکال متفاوت، عروسک، لوازم اداری، شن و ماسه و آب این کار را انجام می‌دهد. برای تماشای بازی کودک خود وقت بگذارید و نگاهی سریع به ابزار موجود خود بیاندازید. چه چیزی می‌تواند کودک شما را بیشتر سرگرم کند؟ چه اشیایی او را به بازی‌های خلاقانه وا می‌دارد؟ آیا می‌توانید اسباب بازی‌هایی که بسته هستند (اسباب بازی‌هایی که با یک یا دو دگمه کار می ‌کنند) را با یک اسباب‌بازی باز (اسباب‌بازی‌هایی مانند بلوک که کار بیشتری می‌توان با آن انجام داد) معاوضه کنید؟

9- کاهش نشستن در جلو صفحۀ نمایش (تلویزیون، مانیتور،...). برای برخی از خانواده‌ها این مشکل به سختی حل می‌شود ولی همگی ما می‌توانیم تلاش کنیم که زمان کمتری به تماشای فیلم و کارتون یا بازی‌های کامپیوتری صرف و به جای آن نقاشی، شهر سازی با بلوک و خمیر بازی یا هر کار خلاقانه دیگر کنیم.

10- توجه و اشاره به نکات کوچک زندگی. این نکات ریز می‌تواند یک قورباغه در پارک، شکل خطوط روی درختان یا ابری زیبا باشد. این موضوع باعث شگفتی و توجه کودک برای قدرشناسی چیزهای کوچک در زندگی می‌شود.

واحد مشاوره دفتر مرکزی مبتکران