امروزه یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های والدین، کاهش میزانِ اتلاف وقتِ نوجوانشان است. نوجوانان نیز با قدم گذاشتن به مرحلهٔ جدیدی از زندگی خود، با امواج متلاطمی از تغییرات فیزیکی و روانی روبه‌رو می‌شوند. به حداقل رساندن آسیب‌های ناشی از این تلاطم، نیازمند ابزارهایی است که از مهمترین آنها مدیریت زمان است.
آموزش مهارتِ مدیریتِ زمان به یک نوجوان، به‌منزلۀ شخم زدن یک زمین و فراهم نمودنِ بستری مناسب برای کاشتِ بذرهای موفقیت و برداشت منظم آنها با سوددهی فوق‌العاده است. نظمِ برنامهٔ روزانه، نظمِ ذهنی را به دنبال دارد و نتیجهٔ مهم این فرایند برای نوجوان، داشتنِ ذهنی آرام است.
نوجوانانی که مهارت های مدیریت زمان را یاد نمی گیرند، احتمالا تا همیشه جزء افرادی که دائما تأخیر دارند، قرار خواهند گرفت. این تأخیرها ممکن است مشکلات مختلفی ایجاد کند، از استرس گرفته تا ایجاد مشکل در رابطه ها. آموزش مسئولیت پذیری به نوجوان بسیار حائز اهمیت است. مسئولیت پذیری به این معنا که، زمان خود را برای انجام کارهایش، بدون دخالت و یادآوری مداوم شما، مدیریت کند.
چگونه مدیریت زمان داشته باشیم؟
یکی از مهارت‌هایی که نوجوانان برای رسیدن به موفقیت حتما باید به آن توجه کنند، مهارت مدیریت زمان و تنظیم وقت است.
برنامه‌ریزی کردن
مدرسه رفتن،باشگاه رفتن،کلاس زبان یا موسیقی رفتن، انجام تکالیف، غذا خوردن، خوابیدن، بازی کردن، این فعالیت‌ها، هرکدام یک «برنامه» است. برنامه‌ای که یک روز و یک هفته و یک سال و تمام عمر آدمی را در برمی‌گیرد و منطبق بر سن و نیاز و خواسته‌های افراد، از شکلی به شکل دیگر تغییر می‌کند. چگونگی اجرای برنامه‌ها و کسب رضایتی توأم با طعم موفقیت و شادی از این برنامه‌ها، نیازمند تدوینِ یک برنامه‌ریزی مناسب و درخورِ سن و شرایط نوجوان است.
برنامه ریزی چیست؟
برنامه ریزی روزانه و یا همان برنامه ریزی یک فرایند تصمیم گیری فکری است که در آن بایستی تفکر خلاق و تخیل به کار رود. برنامه ریزی روزانه به هدایت آینده برای خود و دیگران کمک می کند. برنامه ریزی اساساً فرایندی است که از قبل تصمیم می‌گیرد که چه کاری باید انجام شود، چه زمانی و کجا باید انجام شود و چگونه باید انجام شود و توسط چه کسی باید انجام شود. برنامه ریزی به این معنا است که آینده را بررسی کرده و مسیر عملیات آینده یک شخص، یک دانش آموز،یک دانشجو، یک زن خانه دار یا شاغل و… را مشخص می‌کند.
در حالت کلی چند اصل مهم برای برنامه ریزی روزانه، هفتگی و یا برنامه ریزی روزانه برای تعطیلات تابستان وجود دارد.
بنابراین برنامه‌ریزی تنها مختص بزرگ‌ترها و مدیران و متخصصان و مهندسان نیست، بلکه هر انسان باذکاوتی فردای خود را از شب قبل برنامه‌ریزی می‌کند تا بهترین استفاده را از ساعت‌ها و ثانیه‌های در اختیار خود داشته باشد.
◄ برنامه‌ریزی یک هنر است.
◄ یک هنر برای دستیابی به اهداف توأم با آرامش و شادی.
◄ برنامه ریزی از ارکان اساسی نظم است.
برنامه ریزی خود را چگونه عملی کنیم؟
نوشتن برنامه ریزی روزانه، برنامه ریزی هفتگی و یا برنامه ریزی برای مثلا یادگیری زبان انگلیسی کار سختی نیست. ولی از دید برخی از انسان ها عمل کردن کار سختی است. برای رسیدن به خواسته شما باید از برخی چیزها چشم پوشی کنید. به عنوان مثال ممکن است برنامه شما طوری طراحی شده باشد که لازم باشد زودتر از خواب بیدار شوید و یا ممکن است برنامه شما جوری طراحی شده باشد که لازم باشد کمتر استراحت کنید، تا زودتر به خواسته خود برسید.
عمل کردن به برنامه نیاز به آموزش دارد اگر در دوره های آموزش برنامه ریزی روزانه و یا آموزش دفتر برنامه روزانه شرکت کنید و تا می توانید مقالات مربوط به برنامه ریزی را از سایت میگنا بخوانید، مطمئناً با انگیزه بیشتری می توانید یک برنامه ریزی را طراحی کرده و به آن عمل کنید. اگر درست آموزش ببینید و درس تکنیک‌های برنامه ریزی را به کار ببرید، دیگر سوال چگونه به برنامه منسجم روزانه عمل کنیم، در ذهنتان شکل نمی گیرد.
برنامه ریزی روزانه برای نوجوانان چه فوایدی دارد؟
این‌ها فقط بخشی از فواید مربوط به برنامه ریزی نوجوانان است:
۱- به زمان، نگاه هوشمندانه‌تری خواهند کرد امروزه، آموختن نحوه مدیریت زمان از ارزش بسیار بالایی برخوردار بوده و سرعت بالای پیشرفت علم و تکنولوژی یادگیری این مهارت مهم را می‌طلبد. برنامه‌ریزی، نوجوانان را به استفاده هوشمندانه از وقت و زمان سوق می‌دهد.
۲- از سرگردانی و بلاتکلیفی رها می‌شوند معمولا نوجوانان به علت حجم و فشار کمتر کارها، فرصت و زمان آزاد بیشتری برای انجام فعالیت های متنوع دارند. بنابراین نداشتن برنامه؛ هدر رفتن این تایم طلایی و نهایتا خستگی و بی‌حوصلگی نوجوانان را در پی خواهد داشت.
۳- اضطرابشان کاهش خواهد یافت زمانی که نوجوان نسبت به آینده پیش‌رو آگاهی داشته باشد و بداند که وقت خود را صرف انجام چه نوع فعالیت‌هایی خواهد کرد؛ از میزان اضطراب او کاسته می‌شود، در حقیقت برنامه‌ریزی و نظارت بر وظایف؛ سلامت روان و آرامش بیشتر نوجوانان را به همراه دارد و از آشفتگی و سردرگمی آنان جلوگیری می‌کند.
۴- احساس شادابی بیشتری خواهند کرد انجام کارها به صورت هدفمند، احساسات خوشایندی را برای نوجوان به ارمغان می‌آورد. در حقیقت منفعل نبودن، تصمیم گیری برای آینده و سوار نشدن بر جریان پیش‌بینی ناپذیر زندگی؛ موجب می‌شود افراد احساس بهتری نسبت به خود داشته باشند. این مسئله بر روابط گوناگون نوجوانان نیز تاثیر مثبت داشته و به میزان اعتماد به نفس آنها می‌افزاید.
۵- در آنها علاقه و اشتیاق ایجاد خواهد شد برنامه‌ریزی با القای احساس مفید بودن و داشتن یک زندگی هدفمند، علاقه و اشتیاق نوجوان را در جهت انجام فعالیت‌هایی که به پیشرفت و بهبود کیفیت سبک زندگی او کمک می‌کند؛ بر می‌انگیزد.
۶- به افزایش‌تمرکزشان منجر می‌شود برنامه‌ریزی باعث می‌شود نوجوانان تنها برروی کارهای خاصی متمرکز شوند و وقت و انرژی خود را در مسیری که برای آنان سودی ندارد؛ هدر ندهند.
۷- به شناخت نقاط ضعف و قوتشان کمک خواهد شد انجام کارها مطابق با برنامه‌ریزی، به نوجوانان کمک می‌کند نسبت به نقاط ضعف خود آگاه شوند و با اعمال تغییرات در برنامه، اشتباهات کمتری انجام دهند و در مسیر بهبود و پیشرفت گام بردارند؛ همچنین آنها می‌توانند اهداف خود را بر اساس نقاط قوت خود تنظیم کنند. در حقیقت از فواید مهم برنامه‌ریزی، می‌توان دستیابی به ویژگی برجسته خودشناسی را برشمرد.
۸- منجر به بهبود خواب، تغذیه مناسب و ورزش خواهد شد یک برنامه اصولی و منسجم، موجب می‌شود نوجوانان به مرور سبک زندگی خود را اصلاح کنند و به سلامتی فیزیکی و روانی خود اهمیت بدهند. استراحت کافی، ورزش منظم و مصرف خوراکی‌هایی که ارزش غذایی بالایی دارند؛ نشاط، تمرکز و حال خوب را به نوجوانان هدیه می‌دهد.همچنین، این موارد به موفقیت تحصیلی نوجوانان منجر می‌شود.
۹- عادت مفید برنامه ریزی را یاد می‌گیرند درصورتی که نوجوان چگونگی اولویت بندی کارها، برنامه‌ریزی و پایبندی به آن را تمرین کند ؛ در آینده به درک جامع تری از اهمیت این موضوع دست پیدا خواهد کرد. توجه داشته باشید که برنامه ریزی از مهمترین فرایندهای مورد نیاز برای دستیابی به آرمان‌ها و اهداف است؛ بنابراین مهم شمردن این مسئله در دوران نوجوانی، پیشرفت و موفقیت افراد را تضمین می‌کند.
مدیریت زمان چیست؟
مدیریت زمان یعنی استفاده مطلوب از زمان برای اجرای برنامه‌ها و فعالیت‌ها متناسب با اهدافی که در زندگی داریم.
مراحل مدیریت زمان
برای اینکه بتوانیم اوقات فراغت خود را به درستی مدیریت کنیم باید مراحل زیر را انجام دهیم:
1- تعیین هدف
2- تهیه فهرست فعالیت‌ها
3- اولویت‌بندی فعالیت‌ها
تعیین هدف
اهداف از نظر زمانی به سه دسته تقسیم می‌شوند:
الف) اهداف بلندمدت مثل رسیدن به شغل دندانپزشکی
ب) اهداف میان مدت مثل قبولی در پایه تحصیلی
ج) اهداف کوتاه مدت مثل تهیه یک تحقیق علمی یا موفقیت در آزمون میان ترم و یا ارائه یک کنفرانس در کلاس
آنچه مهم است مشخص کردن اهداف به شما کمک می‌کند که همواره برنامه‌های درسی خود را بررسی کنید و به این سؤالات پاسخ دهید که آیا کارهایی که در دست اجرا دارید، در راستای رسیدن به اهدافتان است یا خیر؟ اگر پاسخ شما منفی بود معنایش این است که یا باید اهدافتان را تغییر دهید و یا اینکه فعالیتهایتان را با اهدافتان منطبق کنید و این به معنای مدیریت زمان است.
تهیه فهرست فعالیت‌ها
برنامه‌ها و فعالیت‌های هر فردی باید با اهدافش تناسب داشته باشد. از سوی دیگر هر فردی دارای فعالیت‌های جنبی و عادات خاص خود است که نمی‌توان آنها را نادیده گرفت. لذا با توجه به موارد فوق، فهرستی از فعالیتهایتان را مشخص کرده و لیست کنید.
اولیت‌بندی فعالیت‌ها
برای اینکه فعالیت‌های خود را اولویت‌بندی کنید ابتدا باید درجه اهمیت و فوریت کارهای خود را مشخص کنید. به طور مثال آماده شدن برای یک امتحان یا رسیدگی به بیماری ناگهانی یکی از اعضای خانواده همیشه در اولویت اول هستند. ولی به دوست پیامک زدن، تماشای یک بازی و یا دیدن یک برنامه تلویزیونی در اولویت‌های بعدی هستند.
یک نوجوان موفق سعی می‌کند با تنظیم وقت و برنامه‌ریزی مناسب، ابتدا بهترین زمان خود را به انجام امور اصلی و فعالیت‌های اولویت اول اختصاص دهد و سایر اوقات خود را صرف بقیه اولویت‌ها کند.
برخی از خصوصیات یک برنامه خوب برای نوجوانان از قرار زیر است:
یک برنامه خوب، انعطاف پذیر است
یکی از مهمترین ویژگی‌های یک برنامه‌ریزی ثمربخش، منعطف بودن آن است. برنامه باید برای اتفاقات پیش‌بینی نشده، راهکاری ارائه کند که این مسئله با در نظر گرفتن زمان‌های جبرانی انجام می‌پذیرد. علاوه‌بر‌این برنامه ریزی؛ فعالیتی پویا بوده و انعطاف پذیری آن منشاء خلاقیت و نوآوری است.
یک برنامه خوب، تنوع دارد
انجام یک نوع فعالیت به مدت طولانی، خستگی و آشفتگی نوجوانان را به همراه دارد و از میزان علاقه آنان، برای اتمام کارها می‌کاهد. توجه داشته باشید که متنوع بودن برنامه و یادگیری مهارت‌های کاربردی گوناگون؛ برای نوجوانان هیجان انگیز بوده و مانع کسل شدن آنها می‌شود. همچنین این موضوع با افزایش بازدهی و بهره‌وری بیشتر از زمان، اعتماد به نفس نوجوانان را بیشتر می‌کند.
یک برنامه خوب، هدف گرا/آینده گرا است!
اساس برنامه ریزی آینده‌نگری وپیش‌بینی وقایع است؛ یعنی نوجوان می‌بایست با ارزیابی آینده، برای آن آماده شود و پیش‌بینی های کوتاه مدت و بلندمدت مختلفی داشته باشد.ادغام این پیش‌بینی‌ها به عنوان راهنمای مسیر حرکت به سمت هدف، مفید واقع می‌شود. قطعا ما برنامه ریزی را برای رسیدن به هدف انجام می‌دهیم. پس قدم اول و مهم داشتن یک هدف اصولی است که برای هدف گذاری ما نیازمند مهارت‌هایی هستیم که قطعا با دیدن دوره رایگان هدفگذاری به آن مهارت‌ها دست خواهید یافت.
یک برنامه خوب، منحصر به فرد/متناسب با توانایی و استعداد است
از ارائه یک نسخه واحد برای تمامی نوجوانان پرهیز کنید. تنظیم برنامه برای نوجوانان به شکل غیرواقع‌بینانه، بدون توجه به توانایی‌ها،علایق،شرایط و استعداد هایشان؛ تنها موجب سرخوردگی و بی‌انگیزگی آنان می‌شود. بنابراین برنامه ریزی بر مبنای نیازها و ویژگی‌های شخصیتی افراد از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
اتلاف وقت نوجوان
به نظر شما پیامک زدن به یک دوست، تماس تلفنی با یک همکلاسی، تلویزیون نگاه کردن و ... اتلاف وقت است؟ هرگز اینگونه نیست بلکه برای داشتن یک زندگی شاد و با کیفیت بسیار هم ضروری است.
یک دانش آموز اگر خود را داخل اتاق حبس کند و صرفاً با کتاب‌ها و جزوات خود زندگی کند، ممکن است از نظر درسی و تحصیلی سرآمد شود ولی از نظر اجتماعی و روابط بین فردی دچار مشکل می‌شود بنابراین آنچه از نظر متخصصان غیرمنطقی و نادرست است استفاده بی‌رویه و نامناسب از امکانات و پرداختن به امور غیر ضروری است.
برخی از مهمترین عوامل اتلاف وقت به شرح ذیل است:
۱- مکالمات تلفنی غیر ضروری و بیش از اندازه
۲- وقت گذرانی بیش از حد با دوستان
۳- استفاده بیش از حد از پیامک یا پیام‌های الکترونیکی
۴- اعتیاد به چت کردن با اینترنت
۵- مهمانی‌های ناخوانده و بدون برنامه‌ریزی قبلی
۶- تماشای بیش از حد تلویزیون
۷- روش‌های غیر صحیح و عادات نادرست مطالعه
۸ - بی‌برنامگی و سردرگمی در انجام کارها
۹- ناتوانی در تصمیم‌گیری
۱۰- نداشتن برنامه مناسب برای خواب و استراحت
۱۱- سستی و اهمال کاری
۱۲- استفاده بی‌رویه و طولانی مدت از سرگرمی‌های غیر ضروری مانند بازی‌های رایانه‌ای
۱۳- ناتوانی در «نه گفتن» به درخواست‌های نابجای دوستان
چگونه از وقتمان بهتر استفاده کنیم؟
چگونه می‌توانیم از وقتمان بهتر استفاده کنیم؟ این سؤالی است که خیلی از نوجوانان می‌پرسند. در این مطلب به شما یاد می‌دهیم که چگونه می‌توانید از وقتتان بهتر استفاده کنید:
۱- استفاده بهتر از وقت‌های مرده
تاکنون فکر کرده‌اید که روزانه چقدر وقتمان در مسیر سرویس، ایستگاه اتوبوس و ... هدر می‌رود شما می‌توانید با همراه داشتن یادداشت‌های درسی و یا فلش کارت‌های دروس مختلف مثل ادبیات، زبان، شعر، لغت، فرمول‌های ریاضی، از این اوقات مرده، بهینه استفاده کنید.
۲- تنظیم کردن وقت خواب
خواب و استراحت به موقع و مناسب تأثیر زیادی بر کارایی شما دارد بنابراین سعی کنید اولاً بین ۶ تا ۷ ساعت در شبانه روز حتماً بخوابید. دانشمندان معتقدند این میزان خواب پاسخگوی نیاز فیزیولوژیک شماست همچنین خواب بیشتر از یک ساعت در نیمروز (بعدازظهر) را اصلاً توصیه نمی‌کنند و معتقدند خواب بیش از حد در بعدازظهر نه تنها به بازیابی انرژی از دست رفته شما کمک چندانی نمی‌کند بلکه باعث کسلی و سستی بیشتر شما می‌شود.
از سوی دیگر شما باید ساعات انرژیک(فعال) خود را شناسایی کنید و آن ساعات را به انجام امور درسی و فعالیت‌های اصلی اختصاص دهید. مثلاً صبح اول وقت یا ساعات پایانی شب. بعضی از بچه‌ها از پرخوابی خود گلایه دارند. پرخوابی می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد از جمله کم خونی، کم کاری غدد تیروئید، افسردگی، بی‌انگیزگی و رنگ تیره اتاق. بعضی دیگر اظهار می‌دارند که در خواب آرامش کافی ندارند و از این رو نه تنها از خواب لذت نمی‌برند بلکه پس از بیداری احساس خستگی و کلافگی می‌کنند. این مشکل می‌تواند به دلیل کم خونی، نارسایی غدد تیروئید، اضطراب، غذای سنگین قبل از خواب، مصرف بی‌رویه نمک، استفاده زیاد از مواد کافئین دار باشد. لذا ضروری است با انجام آزمایش‌های پزشکی از سلامت خود مطمئن شویم. اگر می‌خواهید خواب آرام و لذت بخشی داشته باشید، شام سبک میل کنید، سالاد، شیر کم‌چرب به همراه عسل قبل از خواب میل کنید و با آب ولرم دوش بگیرید. اگر وقت کم آوردید سعی کنید از وقت‌های مرده استفاده کنید و حتی‌المقدور از خواب خود کم نکنید. شب بهترین زمان برای استراحت و خواب است لذا عادت کنید روز را به انجام فعالیت‌های درسی و انجام تکالیف اختصاص دهید و شب را به خوابیدن. بعضی‌ها شب تا صبح بیدارند و روزها می‌خوابند. این عادت خوبی نیست سعی کنید عادت خود را تغییر دهید.
کم‌خوابی باعث کاهش تمرکز می‌شود و بعضاً بی‌خوابی زیاد موجب بیماری در فرد می‌شود در حالی که خواب کافی باعث تمرکز بیشتر و افزایش یادگیری می‌شود.
۳- کنترل اوقات فراغت و تفریح
تفریح و استراحت بجا و به موقع موجب احیای انرژی روانی و جسمانی شما جهت انجام فعالیت‌های اصلی می‌شود. بنابراین اگر تفریح بخواهد زمان زیادی از وقت شما را به خود اختصاص دهد، دیگر کارایی ندارید و باید محدود شود. با این کار وقت جدیدی برای خود به وجود می‌آورید.
۴- «نه گفتن» به درخواست‌های نابجا و غیر مهم
بسیاری از اوقات قبول کردن درخواست‌های نابجا و غیر ضروری دیگران بخش قابل توجهی از وقت ما را به خود اختصاص می‌دهد. اگر قادر باشیم با گفتن نه از انجام این امور خودداری کنیم موفق شده‌ایم میزان قابل توجهی از وقت خود را مدیریت کنیم.
۵- به تعویق انداختن کارهای غیر ضروری
گاهی پاسخگویی به تلفن و یا پیامک یک دوست در زمانی که اختصاص به مطالعه و انجام یک فعالیت درسی است می‌تواند تمرکز ما را به هم بزند و افکار ما را تحت تأثیر قرار دهد لذا پیشنهاد می‌شود با خود قرار بگذارید در زمانی که مشغول یک فعالیت درسی هستید، تلفن و موبایل را از خود دور کنید و برای دوستانتان توضیح دهید که دلیل پاسخگویی با تأخیر به تماس یا پیامک آنها بی‌توجهی و یا بی‌احترامی به آنان نبوده است.
۶- یادگیری مهارت‌های مطالعه مؤثر
مهارت‌های مطالعه از قبیل تندخوانی، خلاصه نویسی، یادداشت برداری، روش خواندن درست، حتی تند نویسی و خوشنویسی می‌تواند در صرفه‌جویی وقت ما بسیار کارساز باشد. بنابراین سعی کنید این مهارت‌ها را یاد بگیرید تا اوقات شما بهتر مدیریت شود.
سخن پایانی
برنامه‌ریزی می‌تواند به احساس شادابی نوجوانان کمک کند، مدیریت زمان را به آنها آموزش دهد، آنها را از سردرگمی خارج کند و از اضطراب آنان کم کند، عادت‌های سالمی را در آنها ایجاد کند و به آنها در شناخت نقاط قوت و ضعف‌شان کمک کند.
از مهمترین ویژگی‌های یک برنامه خوب داشتن انعطاف و تنوع و همچنین شخصی‌بودن آن است. در واقع یک برنامه باید شخصی‌سازی شده باشد و متناسب با توانایی‌ها و استعدادهای فرد باشد.
منابع:
کتاب مهارت‌های تحصیلی- اردشیر کیانی
کتاب آموزش مدیریت زمان به نوجوان، دستورالعمل تنظیم و مدیریت زمان برای نوجوانان -به قلم الهام اشتری نژاد -نشر بید
موفقیت