| سخنی با دبیران روزهای نوروزی و تعطیلات آن برای هر ایرانی روزهای خوش و همراه با آرامشی به حساب می‌آید. در این روزها خانواده‌ها دغدغه‌های روزمره‌شان را کنار گذاشته و سعی می‌کنند با حداقل سخت‌گیری‌ها از روزهای تعطیلی‌شان نهایت استفاده را کرده و خستگی یکساله خود را بیرون کنند.
تعطیلات نوروز فرصت مناسبی برای رفع خستگی و دور شدن از هیاهوهای ممتد زندگی ماشینی است. به همین دلیل دیدی و بازدیدهای عید می‌تواند موجب تقویت پیوندهای خانوادگی و اجتماعی باشد. نکته پنهانی که این تعطیلات در خود دارد گسست فرآیند یادگیری دانش‌آموزان در نتیجه طولانی بودن تعطیلات است. به نظر میرسد موضوع «فاصله افتادن میان آموختن و دانستن رسمی آن هم در ایام تعطیلات»، اکنون دغدغه‌هایی را برای اولیای مدرسه و کارشناسان آموزش و پرورش ایجاد کرده است.
دکتر حسن ملکی، استاد جامعه شناس دانشگاه علامه طباطبایی و یکی از صاحب نظران آموزش و پرورش در این مورد می‌گوید: «تعطيلات طولاني مدت در ايام نوروز، اگرچه فرصتي براي آرامش يافتن ذهن دانش‌آموزان است اما آسيب‌هاي آموزشي بسياري به همراه دارد. مهمترين اين آسيب‌ها، قطع رابطه آموزشي دانش‌آموزان است و خانواده‌ها نيز خود را موظف نمي‌دانند که بر اموردرسي و پيگيري فرآيند مستمر دانش‌آموزي فرزندان خود، نظارت بيشتري داشته باشند.
نتيجه اين مي‌شود که دانش‌آموز کتاب و دفتر را رها مي‌کند و در لحظه‌هاي تعطيلات، کمتر توجهي به آموختن ندارد. به عبارتي ديگر، هر ساله شاهد آن هستيم که در روند مطالعه و آموزش دانش‌آموزان، پس از پايان ايام نوروز، نوعي از هم گسيختگي ايجاد مي‌شود و بسياري از نکته‌هاي آموزشي در کلاس درس بايد دوباره تکرار شود تا ذهن‌هاي دور شده از کتاب درسي، در مسير اصلي قرار گيرد».
تنبلي در سحرخيزي و آماده شدن براي حضور در مدرسه و کلاس، بي‌رغبتي براي ادامه درس خواندن و کنار آمدن با کتاب و دفتر مشق، عادت کردن به جدا نشدن از محيط خانواده که در اين ايام بيشتر اعضاي خانواده دور هم جمع هستند و مهمتر از همه سست شدن علاقه به مطالعه حتي کتاب‌هاي غيردرسي از جمله آسيب‌هايي است که گريبان دانش‌آموزان را مي‌گيرد و به اعتقاد برخي کارشناسان آموزشي، همه اين‌ها موجب اتلاف وقت و هزينه‌هاي صرف شده جهت آموزش دانش‌آموزان مي‌شود.
نظام آموزش و پروش و مسئولان مدارس کشور هر سال با این دغدغه و نقصان مواجه هستند که دانش‌آموزان در طول روزهای تعطیل به‌قول معروف پشت‌شان باد خورده و به تناسب بی‌توجهی یا کم‌توجهی به مساله یادگیری، از نخستین روز بازگشایی مدارس پس از تعطیلات طولانی، زمان زیادی را باید صرف یادآوری و مرور مطالب گذشته کنند.
یکی از دبیران در این باره می‌گوید: «روزهای ابتدایی بعد از تعطیلات نوروز دقیقا شبیه به روزهای ابتدایی اول مهرماه است که نه دانش‌آموز مطالب آموخته را به یاد دارد، نه ذهنش آمادگی یادگیری مطالب جدید را دارد و معلم باید انرژی زیادی صرف برگرداندن دانش‌آموز به مسیر یادگیری کند». در این میان اگر خانواده‌ها هوشيار باشند و در اين روزها، همانقدر که خود را مقيد به ديد و بازديدهاي نوروزي مي‌دانند، برنامه‌ريزي مدون و مستمري هم براي دانش‌آموزان خود داشته باشند و راهکاري پيدا کنند تا فرزندشان از دنياي مدرسه و کتابخواني و فراگيري جدا نشود، جلوي بسياري از اين آسيب‌ها گرفته خواهد شد. اما نقش مدرسه و مخصوصا نقش دبیران غیر قابل انکار است و شاید از خانواده نیز اهمیت بیشتری داشته باشد.
در گذشته هر یک از معلمان نسبت به انجام تکالیف نوروزی سلیقه‌ای برخورد می‌کردند. برای جلوگیری از این اعمال سلیقه‌ها، پیک‌های نوروزی یکسانی طراحی شد، اما چون کلاس‌های درس همسطح نبودند، این تکالیف از اثربخشی لازم برخوردار نبودند. اگر چه هنوز هستند مدارسي که با توجيه «نياز دانش‌آموزان به استراحت»، تکاليف نوروزي را تقريبا حذف كرده‌اند، اما در ميان مدارس موفق، کمتر مدرسه‌اي است که تکليفي براي اين تعطيلات نسبتا طولاني در نظر نگيرد.
چرا که عدم ارائه تکليف نوروزي به معني رضايت مدرسه براي جدايي کامل دانش‌آموزان از درس و بحث مدرسه در اين روزها مي‌باشد و حال آنکه اين انفصال از درس همانطور که گفته شد عملا روند آموزشي پس از تعطيلات نوروز را با مشکل مواجه خواهد کرد. به‌طور حتم خیلی از مدارس برای تعطیلات نوروز تکالیفی در نظر می‌گیرند (یا از بسته‌های آموزشی موسسات مختلف استفاده می‌کنند یا خود مدرسه اقدام به تهیه این گونه بسته‌ها می‌کند). بهتر است قبل از معین کردن تکالیف نوروزی هدف از آن را مشخص کنید. آیا هدف، حفظ سطح علمي دانش‌آموز از طريق مرور معلومات گذشته است؟ آیا مرور مطالب نیمسال دوم مد نظر شماست؟ یا هدفتان این است که ارتباط دانش‌آموز با کتاب‌ها قطع نشود؟ توجه داشته باشید هماهنگی دبیران در حجم تکالیف و هدف از ارائه آن، از میزان سردرگمی دانش‌آموز می‌کاهد.
تجربه نشان داده که در تعطیلات نوروز وقتی بچه‌ها پای تکالیف خود می‌نشینند، آنها را مخل آسایش و آرامش خود می‌بینند و همه اعضای خانواده، دوست و آشنا را به کمک میطلبند تا از شر (به زعم آنها) این درس و مشق خلاصی پیدا کنند.
بسیاری از دانش‌آموزان نیز قبل از شروع تعطیلات نوروزی این تکالیف را انجام می‌دهند و در نهایت هدفی را که از این تکالیف دنبال می‌شود عقیم می‌گذارند. به نظر میرسد با توجه به دید و بازدیدها و مسافرت رفتن عده زیادی از بچه‌ها اگر بتوانیم صرفا ارتباط دانش‌آموزان را با کتاب حفظ کنیم، نتیجه مطلوبتری از تکالیف نوروزی به دست بیاوریم.
تکالیف باید با توجه به توانایی‌های دانش‌آموزان تهیه و تنظیم شود. هم چنین باید محتوای بسته‌های نوروزی جذاب و منطبق با ذوق دانش‌آموزان باشد، تا انگیزه لازم برای حل این مطالب در دانش‌آموزان ایجاد شود.
پس حجم تکالیف و نوع آن باید به گونه‌ای باشد که هم علاقه دانش‌آموزان را برانگیزد و در آنان رغبت ایجاد کند و هم از تفریح آنها در کنار خانواده جلوگیری نکند و مهمتر از زمان انجام آن تقریبا تمام تعطیلات را در برگیرد. نباید فراموش کرد که هدف از ارائه تکلیف مرور تمامی مطالب تدریس شده نیست بلکه هدف جلوگیری از قطع ارتباط دانش‌آموز با کتاب و درس است.
بنابراین لزوما نباید محتوای تکالیف مثل کتاب درسی کلیشه‌ای باشد. میتوان از پروسه‌های تحقیقی در این زمینه استفاده کرد. مثلا در درس علوم تجربی دوم راهنمایی میتوان از برخی از دانش‌آموزان خواست تا درباره کاربرد کانی‌ها در پزشکی تحقیقی به عمل آورند. یا در مورد شناسایی لایه‌های زمین با استفاده از امواج تحقیق کنند.
یا در درس جفرافیا با توجه به نواحی و پوشش گیاهی مختص آن، دانش‌آموزان می‌توانند در سفرهای نوروزی از پوشش گیاهی منطقه عکس گرفته و آن را به عنوان کار کلاسی یا روزنامه دیواری به بچه‌های دیگر ارائه دهند و یا در درس تاریخ سوم راهنمایی دانش‌آموزان می‌توانند در سفرهای خود از بناهای تاریخی مربوط به سلسله‌هایی که آنها را مطالعه کرده‌اند گزارش تصویری جهت ارائه به کلاس تهیه کنند. به همین ترتیب در دروسی که قابلیت طرح تحقیقی وجود داشته باشد میتوان از این روش بهره برد.
همه مي‌دانیم که ارائه تکليف، بدون پيگيري آن، کاري عبث و بيهوده است. اين امر مدارس را بر آن داشته که اين خلاء را از طريق برگزاري انواع آزمون‌ها بعد از تعطيلات نوروزي، پر نمايند. اما باز هم به علل متعدد اين روش هم نتوانسته هدف ارائه تکاليف نوروزي را محقق نمايد و دانش‌آموزان عملا مطالعات خود را در چند روز قبل از اين آزمون‌ها متمرکز مي‌کنند، نه در تعطيلات نوروز. برای برطرف نمودن این نقیصه در صورتی که مدرسه سایت اینترنتی داشته باشد، میتوان آزمون‌هایی را طراحی کرد که در یک بازه زمانی معین دانش‌آموزان به صورت آنلاین به آنها پاسخ دهند. مثلا سه آزمون به فاصله زمانی 5 روز برگزار کنیم.
البته باید توجه داشته باشیم که تعداد سوال‌ها محدود باشد تا دانش‌آموزان با رغبت بیشتری در آنها شرکت کنند. به طور حتم تاثیر دادن نتیجه این آزمون‌ها در نمرات مستمر دانش‌آموزان (البته با اغماض) کمک شایانی به جدیّت برگزاری این آزمون‌ها خواهد کرد.
توصیه می‌شود روزهای ابتدایی بازگشایی مجدد مدارس، آزمون یا پرسش کلاسی انجام نگیرد و مطلب جدیدی نیز آموزش داده نشود. بلکه معلم از طریق طرح پرسش‌های جامع و پاسخ دادن به آنها مروری بر مطالب پیشین کند. حتی میتوان در دروسی که حجم مطالب باقیمانده بالا نیست، از دانش‌آموزان خواست خاطرات نوروز را تعریف کنند تا به آنها کمک کرد به لحاظ روانی دوباره در فضای آموزشی قرار گیرند.
یکی از معلمان با تجربه زبان انگلیسی در این ارتباط می‌گوید: «در جلسه اول بعد از تعطیلات نوروز من از دانش‌آموزان کلاس می‌خواهم تا خاطراتشان را به زبان انگلیسی برای بچه‌های دیگر تعریف کنند و برای اینکار نمره امتیازی در نظر می‌گیرم. از این طریق هم ذهن دانش‌آموز را درگیر درس‌شان می‌کنم و هم آنها را دوباره وارد جریان آموزش و یادگیری می‌کنم».
و در پایان باید اضافه کرد آزمون و پرسش کلاسی بهتر است از هفته چهارم فروردین شروع کرد. زمانی که دانش‌آموز دوباره دانش‌آموز شده است.
محمدجواد مرشدی (کارشناس ارشد مشاوره تحصیلی) |