اضطراب نوعی احساس فریب انگیز است که به فرد القا می‌کند از پس هر کاری که قرار است انجام دهد برنمی‌آید با فرارسیدن امتحانات، دلهره دانش‌آموزان هم شروع می‌شود. آنان درهر سن و سالی که باشند باز هم چون نگرانی‌های مختلف مربوط به درس خواندن درذهن‌شان شکل می‌گیرد. دچاراضطراب و ترس از امتحان می‌شوند که پاسخ سوالات ساده را هم از یاد می‌برند. داشتن کمی اضطراب و دلهره درایام امتحانات امری طبیعی و معقول است چرا که موجب حرکت و انگیزه برای یادگیری و موفقیت می‌شود اما اگر این نگرانی به حدی برسد که تا ثیر منفی برروند آموزش روزانه آنان بگذارد و مانعی برای پیشرفت آنها شود، غیرطبیعی و نامعقول است درحوزه سبب شناسی اضطراب امتحان عوامل بسیار زیادی به چشم می‌خورد صرف نظر از دیدگاه‌ها و نقطه نظرهای خاصی که برخی از پژوهشگران دراین خصوص دارند، به نظر می‌رسد اضطراب امتحان پدیده‌ای چند عاملی بوده و درهر فردی ترکیبی از عوامل نقش عمده‌ای را ایفا می‌کنند علت تشویش بیش از اندازه گروهی از دانش‌آموزان عدم استفاده درست آنها از نیروی فکری و ذهنی‌شان است آنها می‌توانند با کمی تلاش، برنامه‌ریزی و به کارگیری روش‌های گوناگون کاهش اضطراب، موفقیت خود را درامتحان‌ها تضمین کنند دراین مقاله به مطالعه روش‌های مقابله با اضطراب امتحان پرداخته شده است. اضطراب امتحان چیست:
اضطراب امتحان، حالت تشویش، نگرانی و هیجان ناخوشایندی است که اغلب دانش‌آموزان درایام امتحانات مبتلا به آن می‌شوند اضطراب امتحان، اضطرابی است که با خود پنداره ضعیف دانش‌آموزان درباره توانایی‌های ذهنی‌اش شناخته می‌شود و موجب کاهش عملکرد او در روزهای پایانی قبل از امتحان می‌شود البته میزان قابل قبولی از تنش و دلهره در زمان امتحان می‌تواند سیستم عصبی خودکار انسان را فعال کند و موجب هوشیاری بیشتر او برای کسب موفقیت درامتحان شود دلیل اصلی اضطراب امتحان بیش از حد همیشه کم کاری، تنبلی و یا عدم تسلط برمحتوای درس‌ها نیست، بلکه گاهی دانش‌آموزان موفق، با انگیزه و درس‌خوان نیز دچارآثار منفی اضطراب ناشی از امتحان می‌شوند.
درچه سنینی اضطراب امتحان مشاهده می‌شود؟ اضطراب امتحان را می‌توان درتمامی سنین مشاهده کرد. البته برخی از نظریه پردازان معتقدند با زیادتر شدن سن و مهم شدن موفقیت‌های تحصیلی، اضطراب امتحان افزایش می‌یابد. اضطراب امتحان در دختران به نسبت پسران شایعتر است تفاوت‌های جنسیتی دراضطراب به خوبی با نقش‌پذیری جنسیتی تبیین می‌شود. آیا تاکنون به این فکرکرده‌اید که چه عواملی باعث شده درشما اضطراب امتحان به وجود بیاید؟ عوامل فردی: بسیاری از دانش‌آموزان قبول دارند زمانی که دقیق‌تر و عمیق‌تر مطالعه می‌کنند اضطراب امتحان در آنها به حداقل کاهش می‌یابد زیرا هرچه درباره موضوعی بیشتر بدانند مهارت واعتماد بیشتری نسبت به دانسته‌های خود پیدا می‌کنند داشتن اعتماد به نفس در زمان گذراندن امتحانات به منزله امید برای موفقیت است به طورحتم، این گروه از دانش‌آموزان با اتکا به تلاش و کوشش خود می‌توانند با آرامش و آسودگی سرجلسه امتحان بروند. آزمون‌شان را با کمترین دلهره و تشویش بدهند.
عوامل خانوادگی: اضطراب حالتی است که درتعامل والدین با کودک گسترش یافته و ثبات می‌یابد. والدین کودکان دارای اضطراب امتحان، علاوه براین که نیاز به محبت و امنیت آنها را نادیده می‌گیرند، در کمک کردن به آنها نیز کارا نیستند این اولیا فرزندان خود را بدون توجه به علایق و استعدادهای آنها برای کسب موفقیت مورد نظر تحت فشار قرار می‌دهند. در برخی موارد والدین آرزوهای تحقق نیافته‌ی خود را به فرزندانشان القا می‌کنند.
عوامل آموزشی: این عوامل مربوط به محیط مدرسه، و موقعیت امتحان است که در این رابطه می‌توان به انتظارات نابجای استاد و معلم، دروس و امتحانات مشکل، مراقبین امتحان، محدودیت زمانی در جلسه امتحان، محیط نامناسب امتحان و وجود عوامل مزاحم مثل سروصدا، نور و تهویه نامناسب اشاره نمود. باچه علائم و نشانه‌هایی به اضطراب امتحان پی می‌بریم؟
علائم و نشانه‌های اضطراب امتحان همانند علائم و نشانه‌های اضطراب است. با توجه به تحقیقات انجام شده، آشفتگی معده، بهم خوردن ساعت‌های خواب و آرامش، تغییراتی در میل به غذا، ضعف، سرگیجه، تغییر در فشار خون و میزان نبض به وجود می‌آید. ترشح هورمون‌های آدرنالین و نورآدرنالین در افراد دارای اضطراب امتحان در امتحانات شفاهی، تپش قلب، پریدگی رنگ صورت، لکنت زبان، حرکت‌های غیرارادی دست و پا، تغییر صدا، لرزش بدن و صدا، تغییردمای بدن، خشکی دهان و عرق کردن بارز است. اضطراب امتحان باعث ضعف ایمنی بدن نیز می‌شود. در نتیجه در ایام امتحانات عفونت دستگاه تنفس دانش‌آموزان افزایش می‌یابد. چگونه از اضطراب امتحان جلوگیری کنیم؟
از آنجا که عوامل محیطی نقش مهمی در اضطراب امتحان ایفا می‌کنند پس به میزان زیادی قابل پیشگیری است. در اینجا به برخی از روش‌ها در این زمینه اشاره می‌کنیم: ارزیابی واقع بینانه و بدون اغراق از امتحان، قرار ندادن اضطراب امتحان در مدار توجه، رفتارهای سازنده مثل مشورت و تمرین، ایجاد شایستگی برای غلبه بر اضطراب امتحان از طریق حساسیت زدایی منظم، برطرف نمودن محرک‌های نامطلوب که در امتحان مزاحم دانش‌آموزان هستند، وروش مطالعه صحیح و..... چه افرادی و چگونه در کاهش اضطراب امتحان می‌توانند به ما کمک کنند؟
1- نقش مدیر در کاهش اضطراب امتحان: اعلام برنامه‌ی امتحان به دانش‌آموزان دو هفته قبل از امتحان، تنظیم زمان آزمون‌ها با توجه به سختی و آسانی دروس، اجتناب از برگزاری امتحانات با وقت بسیار کم
2- نقش خانواده در کاهش اضطراب امتحان: جو عاطفی دوراز تنش و مشاجره، محدود نمودن مهمانی و رفت و آمدهای مکرر، توجه به خواب، استراحت و تفریح دانش آموزان، کاهش یا حذف وظایف محوله‌ی خانگی به دانش‌آموز
3- نقش خود فرد در کاهش اضطراب امتحان: توسل به دعا و نیایش و توکل به خدا هنگام امتحان، تقسیم مباحث کتاب و مطالعه‌ی تدریجی دروس، تنظیم وقت با برنامه‌ی امتحانی، بستن کتاب و تکرار مطلب آموخته شده به منظور کاهش اضطراب، استفاده از روش‌های صحیح مطالعه.
4- نقش مشاوردرکاهش اضطراب امتحان: برنامه‌ریزی درسی از سوی مشاورو اجرای کامل آن توسط دانش‌آموز درطول سال تحصیلی و نوشتن برنامه درسی توسط مشاوردرطول امتحانات ترم.
مهارت‌های مطالعه: بارها شنیده‌ایم که دانش‌آموزان می گویند: (دیگر حال و حوصله خواندن این کتاب را ندارم) و یا "10بار خوانده‌ام و تکرار کرده‌ام ولی باز یاد نگرفتم"در این مورد مشکل چیست؟ مطمئناً اگرچنین باشد، مطالعه کاری سخت و طاقت فرسا است. اما چنین نیست، واقعیت این است که این گروه ازفراگیران، روش مطالعه صحیح را نمی‌دانند و متاسفانه درمدرسه نیز چیزی راجع به چگونه درس خواندن نمی‌آموزند. یادگیری و مطالعه، رابطه‌ی تنگاتنگ و مستقیم با یکدیگر دارند، تا جایی که می‌توان این دو را لازم و ملزوم یکدیگردانست. برای اینکه میزان یادگیری افزایش یابد باید از هر چیز مطالعه‌ای فعال و پویا داشت. برای داشتن مطالعه‌ای فعال و پویا نوشتن نکات مهم درحین خواندن ضروری است. روش غلبه برافکار منفی
باورهایی که موجب اضطراب دانش‌آموزان از امتحان می‌شود اغلب تصورها و نگرش‌های منفی و کاهش‌دهنده قوای ذهنی و انگیزشی هستند. برای مثال: به طور حتم کمترین نمره کلاس نصیب من خواهد شد برای مقابله با چنین طرز فکرها و باورهایی، دانش‌آموز باید بلافاصله مداد و کاغذ به دست بگیرد و به نوشتن و خواندن درس‌هایش ادامه دهد. او نباید اجازه دهد که چنین تفکراتی مانع مطالعه و تلاش او برای یادگیری شود. به طورحتم، همین که دانش‌آموز مطلبی را بخواند و یا مساله‌ای را حل کند، علائم نگرانی و اضطراب او کاهش خواهد یافت. او حتی می‌تواند به مقابله با این افکار برخیزد و درمقابل به خود بگوید، (من اکنون فقط باید به درس و تکلیفم توجه کنم و جایی بر ای منفی نگری و رشد افکار مخرب درذهن ندارم ). گردآورنده: رضا عشوری
مسئول مشاوره مبتکران در نمایندگی استان گیلان |