بیشفعالی شامل ترکیبی از مشکلات است: اختلال در تمرکز و توجه، فعالیت بیش از حد و رفتارهای بی اختیار
کودکان مبتلا به بیشفعالی همچنین دچار مشکلاتی در اعتماد به نفس، برقراری ارتباط با دیگران و عملکرد ضعیف در مدرسه هستند. این علائم گاهی وقت‌ها با افزایش سن کاهش می‌یابند.
اگرچه برخی کودکان هرگز از علائم بیشفعالی خلاص نمی‌شوند، اما می‌توان با راهکارهایی، علائم و عوارض بیشفعالی را کاهش داد.
علائم بیشفعالی
اختلال بیشفعالی در گذشته به نام اختلال عدم توجه شناخته می‌شد. اما امروزه عنوان ADHD یا همان "اختلال عدم توجه و فعالیت بیش از حد" عنوان جامع‌تری برای این مشکل است. در برخی کودکان علائم بیشفعالی در سنین 2 تا 3 سالگی ظاهر می‌شوند.
نشانه‌های ADHD می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
تعریق و تپش قلب هنگام بازی و فعالیت کردن
اختلال در توجه داشتن
افکار پریشان و خواب دیدن مکرر
مشکل در یادگیری و مشکل در گوش دادن و پیگیری مباحث مخصوصا درس‌ها
مشکلات مکرر در سازمان‌دهی وظایف و برنامه‌های عملکردی
فراموشی مکرر و گم کردن وسایل‌های شخصی مثل کتاب‌ها، خودکار مداد و یا اسباب بازی‌ها
مشکل در تمام کردن تکالیف مدرسه، کارهای روزانه و سایر وظایف
آسیب‌پذیری بیشتر از تهدیدهای اجتماعی، اغفال شدن و گمراه شدن سریع
بی‌قراری و بی‌تابی کردن و حس ناآرامی که به طور مکرر به کودک دست می‌دهد
عدم توانایی برای آرام نشستن و بدون حرکت بودن
پر حرف بودن
خروج و ورود ناگهانی به بازی‌ها و بحث‌ها
گوش نکردن به حرف والدین و نیاز به صبر و تحمل برای برگشت او به منزل و یا هر کاری که از او خواسته می‌شود.
بیشفعالی در جنس مرد شایع‌تر از جنس زن است و رفتارهای دختران و پسران می‌تواند تفاوت‌های زیادی داشته باشد؛ مثلا پسرها ممکن است پرتحرک‌تر و پر هیجان‌تر باشند، ولی دختر‌ها تمایل به گوشه‌گیری بیشتر و تحرک کمتر دارند.
عوامل خطر
اگرچه دلیل اصلی بیشفعالی تا کنون شناخته نشده است، اما مطالعات هم‌چنان ادامه دارند.
عوامل زیر کودک را مستعد بیشفعالی می‌کند:
ژنتیک و سابقه ابتلا به ADHD در خانواده (مخصوصاً والدین یا خواهر و برادر) یا سابقه سایر اختلالات ذهنی
مواجهه با سموم محیطی نظیر سرب، مواد سمی مخصوصاً در رنگ‌های نقاشی و یا فلزات درون لوله‌کشی‌ها
مصرف الکل و دارو توسط مادر و نیز سیگار کشیدن مادر در بارداری
مواجهه مادر با سموم محیطی نظیر PCB ها در هنگام بارداری
تولد زودرس (نوزاد نارس) و کم وزنی نوزاد هنگام تولد
اگرچه قند و مواد شیرین در ابتلا به بیشفعالی و تشدید علائم آن مؤثرند، ولی مدارک محکم و قابل قبولی برای این ادعا وجود ندارد.
عوامل زیادی در دوران کودکی می‌تواند به اختلال تمرکز منجر شود، اما همه این اختلالات را نباید بیشفعالی دانست.
تشخیص بیشفعالی
یک کودک نباید حتماً تحت تست‌های بیشفعالی قرار بگیرد، مگر زمانی که علائم اصلی بیشفعالی در او دیده شود و مشکلاتی را برای زندگی روزمره و مدرسه و خانه او به وجود آورد.
هیچ تست تشخیصی دقیقی برای کودکان بیش‌فعال وجود ندارد. اما در روند تشخیص آزمون‌های زیر وجود دارند:
تست‌های بالینی، برای افتراق علل و علائم اختلال بیشفعالی از سایر شرایط بالینی
جمع‌آوری اطلاعاتی نظیر اطلاعات بالینی و پزشکی، شخصیتی و سابقه بیماری خانوادگی و البته اطلاعات تحصیلی
مصاحبه و پرسش و پاسخ با اعضای خانواده، آموزگاران و سایر افرادی که کودک را می‌شناسند نظیر مربی مهدکودک و پرستار کودک.
دسته‌بندی کودکان ADHD
کودکانی که بیشفعالی در آنها تشخیص داده می‌شود، معمولاً به چند گروه زیر تقسیم می شوند:
1-کودکان به شدت بی توجه: این کودکان به آرامی می‌نشینند و به نظر می‌رسد به صحبت‌های اطرافیان به دقت گوش می‌کنند، در‌حالی‌که هیچ توجه‌ی به محیط اطراف ندارند و حتی اگر از آنها درباره جمله‌ای که چند ثانیه پیش شنیدند بپرسید، هیچ چیز به خاطر نمی‌آورند.
2-کودکان به شدت پرتحرک: این کودکان به شدت پرتحرک و پرهیاهو هستند و در کارها از هیچ اتفاق خطرناکی ترس ندارند. اگرچه برخی از این کودکان نسبت به همکلاسی‌های خود در رتبه‌های بالاتر تحصیلی قرار دارند.
3-کودکان پرتحرک و کم‌توجه: این کودکان در دسته بیشفعالی جدی قرار دارند و تمام علائم مربوط به بیشفعالی را دارا می‌باشند. درمان این کودکان به مراتب پیچیده‌تر از سایر گروه‌ها است و نیاز به زمان و صبر و تحمل بیشتری دارد.
در‌حالی‌که درمانی برای بیشفعالی وجود ندارد، راهکارهای درمانی حاضر می‌توانند در تخفیف علائم کمک کنند.
درمان‌ها معمولاً شامل دارو درمانی و رفتار درمانی هستند. نکته مهم آن است که تشخیص زودهنگام می‌تواند به کلی نتیجه بیماری را تغییر دهد. پس بهتر است والدین، علائم و نشانه‌های بیش فعالی را بشناسند.
لازم است بدانیم هر کودکی که تحرک و جنب و جوش بالایی داشته باشد، یک کودک بیش‌فعال نیست و البته مهم‌تر آنکه کودکان بیش فعال، قابلیت‌ها و استعداد‌هایی قوی و قابل پرورشی دارند که با اهمیت دادن به آنها می‌توان آینده‌ای روشن را برای این کودکان به ارمغان آورد.