با پیش رانه های آمادگی برای امتحان آشنا شویم!
از عواملی می‌خواهیم صحبت به میان آوریم که ما را به شکل مؤثری برای امتحان آماده می‌کند. نقش هر کدام از آن عوامل در ایجاد آمادگی برای حضور در جلسه امتحان و استفاده بهتر از زمانی که برای آزمون در اختیارمان قرار می‌گیرد مورد بررسی قرار می‌گیرد. می‌دانیم که امتحان یا همان آزمون پایان ترم و یا سال تحصیلی چیزی مجزا و جدا از کل دوره تحصیلی نیست. معنی این اصل این است که همان گونه که ما در طول سال در جریان برنامه مدرسه به کلاس می‌رویم، دروس را مرور و مطالعه می‌کنیم، با حس کنجکاوی برای برخی یا بسیاری از موضوعات درسی سوال و پرسش طرح می‌کنیم و بالاخره با پشت کار و رغبتی که نشان می‌دهیم آن موضوعات را یادگرفته و به بخشی از گنجینه معلوماتمان تبدیل می‌کنیم، آزمون و یا امتحان نیز در همین مسیر نقش خود را ایفا می‌کند. در واقع اتفاق جدید و غیر منتظره ای ایجاد نمی‌شود، زیرا امتحان چیزی جز ثبت و ضبط آنچه فرا گرفته‌ایم نیست. مشکلی که ما را در این مسیر دچار نگرانی و تشویق می‌کند اموری است که به قبل از امتحان برمی‌گردد. از این موارد می‌شود ابتدا به عادت های آموزشی اشاره کرد. برخی از ما بیشترین تلاشمان استفاده از نیمکره چپ مغزمان است یعنی به خاطر سپاری مطالب در حافظه کوتاه مدت!
کمی در این خصوص یشتر بدانیم:
می‌دانیم مغز انسان دارای 2 نیمکره است که از ناحیه مرکز توسط کانالی یه یکدیگر ارتباط برقرار می کنند. نیمکره های راست و چپ مشتمل بر صد میلیارد سلول عصبی است که در دو منطقه خاکستری به میزان 40% و منطقه سفید به میزان 60% قرار گرفته اند. برای شاداب نگهداشتن این مجموعه عظیم لازم است حداقل 20% اکسیژنی که در دستگاه گردش خون جریان دارد به آنها برسد در غیر این صورت سلول ها دچار کم کاری و یا حتی نابودی می شوند. پس در این جا بایکی از پیش رانها، برای آمادگی امتحان که در واقع استفاده ازتوان ذهنی مان است آشنا شدیم. بله ما باید به اندازه کافی به مغزمان اکسیژن برسانیم و آن را پیوسته شاداب نگه داریم. برای این کار استفاده از هوای پاک و تغذیه سالم حائز اهمیت فراوان است. پرهیز از مصرف دخانیات و دوری جستن از هوای آلوده ضروری است. خشم، اضطراب و بی خوابی نیز بر کارائی و عملکرد مغز اثر منفی می گذارد. بنابراین در وهله نخست رعایت نکات بهداشتی و حفظ ریتم حیاتی مغز در آمادگی ما برای ورود به جاهایی که احتیاج به تصمیم‌گیری، تفکر، دقت و تمرکز داریم مانند صحنه امتحان ضروری است.
به نیمکره چپ اشاره شد، و به نقش آن در یادآوری آنچه اخیراً فراگرفته‌ایم و این نیمکره در نظم‌دهی و طبقه‌بندی معلومات نیز دخالت دارد، با جزئیات سر و کار دارد پردازش اطلاعات، به خاطر سپاری کلمات و اعداد نیز از قابلیت های آن است. برای تقویت این بخش از مغزمان بهتر است اولاً افکار منطقی و عقلانی را در خود تقویت کنیم، با گوش فرادادن، مطالب را به حافظه بسپاریم و در زمان مطالعه خلاصه برداری کنیم. برای انجام کارها آنها را به مراحل کوچکتر تقسیم کرده و مرحله به مرحله به انجام آنها بپردازیم. تمرین های آموزشی خصوصاً ریاضیات و امور انتزاعی مانند فلسفه را جزء کارهای مستمر خود قرار دهیم و بلاخره مهارت های مدیریت رفتار خود، در قالب سخنوری، ارتباط متقابل و پرورش قوه قضاوت صحیح را پرورش دهیم. آنچه که به گونه خلاصه بیان شد، شناخت پیش رانهای اولیه برای آمادگی امتحان از طریق آماده‌سازی ذهن است. اما وظیفه مهمتر و کارآمدتر که متاسفانه کمتر به آن توجه می‌شود. شناخت و تقویت پیش ران های ثانویه است. این پیش رانها عمدتاً در نیمکره راست مغزما عمل می‌کنند و بر کیفیت یادگیری و نیز ایجاد آمادگی‌مان برای انجام اموری که نیاز به تفکر فراگیر، تعمیم، ترکیب واستنتاج دارد مبتنی است.
برای آشنایی این بخش از مغز به اجمال به برخی از فرایندهایی که توسط این نیمکره هدایت و رهبری می‌شود اشاره می‌کنیم. اولین چیزی که توجه ما را به اهمیت این بخش از مغز جلب می‌کند، قرار داشتن حافظه دراز مدت در این قسمت از مغز است. به عبارت دیگر تجارب، مطالب و همه اطلاعاتی که در گذشته‌های دور به خاطر سپرده‌ایم در این بخش از مغز مستقر است. می‌دانیم برای یادآوری مطلبی از ریاضیات مثلاً حل یک معادله چند مجهولی و یا حل مسأله‌ای که نیاز به گرفتن مشتق یا انتگرال دارد ابتدا باید به مفاهیمی مقدماتی مانند چهار عملا اصلی، اعداد نما دار، حد و ... آشنا باشیم، این آشنایی در واقع همان اطلاعاتی است که در حافظه دراز مدت ما قرار دارند. زیرا با حذف آن اطلاعات قادر به پاسخ به مسأله نخواهیم بود. هر چه در تقویت و نظم بخشی به اطلاعات‌مان در حافظه دراز مدت کوشش کنیم، در پاسخ به مسائلی که در جلسه امتحان در اختیارمان قرار می‌گیرد مهارت و آمادگی بیشتری خواهیم داشت. ازاین رو تقویت و تمرین مستمر برای ورزیدگی سمت راست مغزمان، کار را برای عملکرد سریع‌تر سمت چپ مغزمان آسان‌تر می‌کند و در نهایت سرعت عمل و دقت ما را در جلسه امتحان بالا خواهد برد. از کارکردهای مهم دیگر نیمکره راست، خلاقیت، قیاس استدلال شهودی، کنترل احساسات و درک منظور و معانی نهفته در کلمات و جملات است. این بخش از مغز دارای قابلیتی کل نگر، تخیل و ذوق هنری و ادراکات عالی ذهن است.
پیش‌ران‌های ثانویه که به بخشی از آنان اشاره شد به دانش آموز کمک می‌کنند تا مطالب و موضوعاتی را که در زمان‌های دورتر فرا گرفته اند را با معلومات جدید پیوند زده و مجموعه‌های شفاف و معنی دار از دانش و اطلاعات را تولید نماید. در صورتی که نیمکره راست تقویت شود، احساسات کنترل می‌شوند از این رو هیجانات، استرس و اضطراب به عنوان سپری برای یادآوری مطالب و آموخته‌ها قرار نمی‌گیرند و تبادل اطلاعات به صورت همزمان در نیمکره‌های راست و چپ سرعت یادآوری و عکس‌العمل فرد را در مقابل پرسش‌های دشوار هموار می‌سازد.
به خلاصه آنچه بیان شد نظر بی‌افکنیم:
1- آمادگی ما برای ورود به جلسه امتحان احتیاج به پیش‌رانه دارد.
2- پیش‌رانه‌ها به دو دسته اولیه، ثانویه تقسیم می‌شوند.
3- پیش‌رانه‌های اولیه به خاطر ماهیت غنی تر و ملموس تر در نیمکره چپ و پیش‌رانه‌های ثانویه به خاطر ماهیت ذهنی‌تر، فراگیرتر و شهودی‌تر در نیمکره راست مغز قرار دارند.
4- ما وقتی در حالت بهینه از لحاظ آمادگی خواهیم بود که از هر دو پیش‌رانه استفاده کنیم و در واقع به تقویت هر دو جنبه بکوشیم.
5- به سلامت مغز و شادابی آن از طریق بهره‌مندی از هوای سالم، غذای سالم و سبک زندگی سالم اهمیت بیشتری قائل شویم.
6- امتحان را جزء جدایی ناپذیر از فرایند کلاسی، مدرسه و آموزش بدانیم و به عنوان امری بدیهی برای ثبت اطلاعات و اندوخته های تحصیلی مان تلقی کنیم تا استرس و اضطراب ناشی از آن به حداقل برسد.
منابع:
Mind , Brain , and education/ Harvard Graduate School -
International Mind , Brain , and Education Society -
Brain Research. journal -