مهندسی مکانیک یکی از رشته‌های پرطرفدار در کشور ماست، از همان رشته‌هایی که تقریباً تمام دانشجوها هنگام انتخاب رشته آن را جزو اولویت‌های اول‌شان به شمار می‌آورند. مطلب حاضر تصویری شفاف از این رشته را ارایه می‌کند. رشته مکانیک بخشی از علم فیزیک است که با استفاده از مفاهیم پایه علم فیزیک و به تبع آن ریاضی به بررسی حرکت اجسام و نیروهای وارد بر آن‌ها می‌پردازد و می‌کوشد تا با توجه به نتایج بررسی‌های خود، طرحی نو در زمینه فن‌شناسی و صنعت ارایه دهد ودر راه پیشرفت انسان گامی به جلو بردارد.
در شروع آموزش مهندسی در ایران، مهندسی مکانیک با برق یکی بود و "الکترو مکانیک" نامیده می‌شد. اما این دو رشته حدود 45 سال پیش از هم جدا شدند. به مرور رشته‌های دیگری مانند مهندسی شیمی و مواد نیز از آن جدا شد و مهندسی مکانیک به عنوان رشته مهندسی مکانیک عمومی ارایه گردید. با پیشرفت صنعت و نیاز صنایع به تخصص‌های مختلف در این زمینه از مهندسی مکانیک عمومی دو گرایش "طراحی جامدات" و " طراحی سیالات" و بعد از آن "ساخت و تولید" بیرون آمد و بالاخره باید به مهندسی دریا اشاره کرد که هنوز در دانشگاه صنعتی شریف به عنوان یکی از گرایش های مهندسی مکانیک ارایه می‌شود.
در حال حاضر مهندسی مکانیک، گسترده‌ترین رشته مهندسی از نظر دامنه فعالیت‌ها و کاربردها است. گرایش طراحی جامدات گرایش طراحی جامدات به طراحی ماشین آلات، اجزا، ارتعاشات، دینامیک ماشین آلات و کنترل سیستم ها می‌پردازد. هر ماشین از دو قسمت متحرك و ثابت تشكیل شده است. بررسی این مطلب كه حركت مورد نیاز ماشین از چه راهی تامین شده و چگونه از منبع تولید به جایگاه مورد استفاده انتقال پیدا می‌كند و بالاخره چگونه از این حركت استفاده می‌گردد تا بیشترین بازدهی را داشته باشد، در حیطه وظایف مهندسی طراحی جامدات است. دروس این دوره شامل دروس نظری، آزمایشگاهی، كارگاه و پروژه و كارآموزی است. موفقیت داوطلبان به آگاهی آن‌ها در دروس جبر و مثلثات، هندسه، فیزیك و مكانیك و همچنین آشنایی و تسلط آنان به زبان خارجی بستگی فراوان دارد. از جمله دروس این دوره می‌توان دروس مقاومت مصالح، طراحی و دینامیك را نام برد. در این رشته زمینه اشتغال و بازاركار خوبی وجود دارد و مطالب ارایه شده در طول تحصیل برای دانشجویان محسوس و قابل لمس است. گرایش طراحی سیالات مهندسی مكانیك، گرایش حرارت و سیالات به مبحث حرارت و مسائل مربوط به سیالات می‌پردازد. وظیفه‌اش تحلیل و طراحی سیستم‌ها از دیدگاه حرارتی و سیالاتی است. مسائل مربوط به تاسیسات ساختمان و رآكتورها، انتقال آب، نفت و گاز، طراحی نیروگاه‌های مختلف، طراحی توربو ماشین‌ها (ماشین‌های دوار) مثل توربین‌های بخار، توربین‌های گاز و فن‌كویل‌ها به گرایش سیالات مربوط می‌شود. این رشته در به كاربردن علوم و تكنولوژی مربوط جهت طرح و محاسبه اجزای سیستم‌هایی كه اساس كار آن‌ها مبتنی بر تبدیل انرژی، انتقال حرارت و جرم است به متخصصان كارآیی لازم را می‌دهد و آن‌ها را جهت فعالیت در صنایع مختلف مكانیك در رشته حرارت و سیالات (نظیر مولدهای حرارتی، انتقال سیال نیروگاه‌های آبی، موتورهای احتراقی و ... ) آماده می‌سازد.
فارغ‌التحصیلان این دوره قادر به طراحی و محاسبه اجزا و سیستم‌ها در بخش‌های عمده‌ای از صنایع نظیر صنایع خودروسازی، نیروگاه‌های حرارتی و آبی، صنایع غذایی، نفت، ذوب فلزات و غیره هستند.
دروس این رشته شامل مطالبی در زمینه‌های حرارت و سیالات است. داوطلبان باید در دروس ریاضی و فیزیک – مکانیک تسلط داشته و به زبان انگلیسی آشنا باشند.
با توجه به این كه اصولا تحصیلات دانشگاهی به خصوص در زمینه‌های مهندسی نیاز صد در صد به علاقه‌مندی داوطلب دارد، عدم داشتن علاقه و هم چنین عدم تقویت دروس اساسی و پایه‌ای در بخش مكانیك مانند ریاضی، فیزیك، شیمی، رسم فنی (تجسم بالا داشتن) و نداشتن روحیه تجزیه و تحلیل در مسائل باعث دلسردی و از دست‌دادن انگیزه تحصیل و ركورد شدید در تحصیلات خواهد شد.
فارغ التحصیلان این دوره می‌توانند تا مقطع کارشناسی ارشد و دکتری در داخل یا خارج از کشور ادامه تحصیل دهند.
نکته مهم: دو گرایش طراحی جامدات و حرارت و سیالات بسیار نزدیك به هم هستند و تنها در 20 واحد درسی با یكدیگر تفاوت دارند. بنابراین فارغ‌التحصیلان آن‌ها نیز توانایی‌های مشترك زیادی دارند.
دروس اصلی مشترک در گرایش‌های حرارت و سیالات و طراحی جامدات عبارتند از:
ریاضی مهندسی، مبانی مهندسی برق 1و2، آزمایشگاه مبانی مهندسی برق، نقشه کشی صنعتی، استاتیک، دینامیک، مقاومت مصالح 1و2، علم مواد، ترمودینامیک 1و2، آزمایشگاه ترمودینامیک، مکانیک سیالات 1و2، آزمایشگاه مکانیک سیالات، طراحی اجزا 1و2، آزمایشگاه مقاومت مصالح، انتقال حرارت 1، دینامیک ماشین، ارتعاشات مکانیکی، آزمایشگاه دینامیک و ارتعاشات، کنترل اتوماتیک
دروس پایه مشترک در همه گرایش‌ها عبارتند از:
ریاضی1و2، معادلات دیفرانسیل، شیمی عمومی، محاسبات عددی، برنامه‌سازی کامپیوتر، فیزیک 1و2 و آزمایشگاه
واحدهای رشته مهندسی مکانیک ملموس و کاربردی است، اغلب واحدهای این رشته نیاز به ریاضیات و دیفرانسیل پیچیده و تجسم فیزیکی قوی دارد. گرایش ساخت و تولید گرایش ساخت و تولید به زمینه‌های كاربردی مهندسی مكانیك می‌پردازد و مهندس این گرایش در زمینه شكل دادن فلزات، طراحی قالب‌ها و ساخت قطعه‌های گوناگون فعالیت می‌كند. یك مهندس ساخت و تولید به مسائل مربوط به ساخت بهینه و تولید با كیفیت بالا می‌پردازد. در واقع این گرایش بیشتر به مشكلات و معضلات ساخت و تولید می‌پردازد و در نتیجه نسبت به دو گرایش حرارت و سیالات و طراحی جامدات عملی‌تر است.
هدف از این رشته تربیت کارشناسانی است که توانایی به کار بردن تکنولوژی مربوط به ابزارسازی، ریخته گری، جوش کاری، فرم دادن فلزات، طرح کارگاه یا کارخانه‌های تولیدی آماده کار در زمینه ساخت و تولید ماشین آلات صنایع (کشاورزی، نظامی، ماشین سازی، خودرو سازی و...) را داشته باشند.
فارغ‌التحصیلان این گرایش قادر خواهند بود در صنایعی مانند ماشین‌سازی، ابزارسازی، خودروسازی، صنایع كشاورزی، صنایع هوایی و تسلیحاتی به ساخت و تولید ماشین‌آلات، طراحی كارگاه و یا كارخانه تولیدی بپردازند و نظارت و بهره‌برداری و اجرای صحیح طرح ها را عهده‌دار شوند.
داوطلبان این رشته باید در دروس ریاضی، فیزیك و مكانیك از آگاهی كافی برخوردار باشند. دروس این دوره شامل مطالبی در مورد نحوه تولید، طراحی قالب های پرس، طراحی قید و بندها، كار و برنامه‌ریزی با ماشین های اتوماتیك، اصول كلی و نحوه كار با ماشین های دستی و تعمیر و نصب تمام سرویس های صنعتی می باشد و درصد نسبتا بالایی از آن ها به صورت عملی ارایه می‌گردد. داوطلب باید سالم باشد تا بتواند كارهای كارگاهی را به خوبی انجام دهد و استعداد كارهای فنی را داشته باشد. با توجه به خودكفایی صنایع كشور این رشته دارای بازار كار خوبی است. گرایش مهندسی دریا یکی از گرایش‌های مهندسی مکانیک که تنها در دانشگاه صنعتی شریف ارایه می‌گردد، مهندسی دریا(کشتی سازی) است. این رشته دارای دو گرایش ،کشتی‌سازی و دریانوردی(کشتی رانی) است. در دانشگاه‌های دیگر از جمله امیرکبیر، دانشگاه خلیج فارس بوشهر و دانشگاه سیستان بلوچستان، مهندسی دریا به عنوان یک رشته مستقل با سه گرایش مهندسی کشتی سازی، مهندسی کشتی و دریانوردی ارایه می‌شود.
دختران در این رشته تنها در رشته مهندسی کشتی سازی دانشگاه خلیج فارس بوشهر پذیرفته می‌شوند. کشتی سازی هدف این گرایش تامین كارشناسان و طراحان صنایع دریایی كشور و تامین نیروی انسانی متخصص مورد نیاز سازمان‌های دریایی و مخصوصا كارخانجات كشتی‌سازی و صنایع وابسته دریایی، تعمیر كشتی و كشتیرانی‌ها است. ادامه تحصیل در این رشته در سطوح بالاتر به عنوان کارشناسی ارشد سازه كشتی و آرشیتكت كشتی در داخل كشور است.
داوطلبان این دوره باید از توانایی ریاضی، فیزیك، مكانیك و تا حدی شیمی آلی و معدنی برخوردار باشند. دروس این دوره شامل دروس عمومی، پایه و تخصصی است و دروس عملی و کارآموزی را نیز شامل می‌شود.
مهندسی کشتی‌سازی در واقع یکی از زیر شاخه‌های مکانیک است و شاید به همین دلیل دانشگاه صنعتی شریف این رشته را به عنوان مهندسی مکانیک گرایش دریا ارایه می‌دهد. البته باید توجه داشت که در دانشگاه صنعتی امیرکبیر رشته مهندسی کشتی‌سازی به عنوان یک رشته مجزا مطرح است و درس‌ها تخصصی‌تر ارایه می‌شود. دریانوردی هدف تربیت افرادی در حد كارشناسی دریانوردی است، این دوره چهار سال است و آموزش این دوره به صورت عملی، نظری و کارورزی روی کشتی در دریاست که ابتدا در دانشگاه و سپس روی کشتی و ترم آخر مجددا در دانشکده صورت می‌گیرد. فارغ‌التحصیلان این دوره به عنوان کارشناس، آمادگی و صلاحیت هدایت کشتی‌ها و اداره امور مربوط به شرکت‌های کشتی رانی را دارا هستند. علاقه‌مندان این رشته باید از سلامت کامل برخوردار بوده و ناتوانایی‌هایی نظیر کور رنگی نداشته باشند و مایل به کار و مسافرت در دریاها باشند.
این رشته بیشتر برای بورسیه‌های ارگان‌های دریایی کشور مناسب است. این که دانشگاه صنعتی شریف، مهندسی دریا را به عنوان یکی از گرایش‌های مهندسی مکانیک ارایه می‌کند به این دلیل است که مهندسی دریا گرایش کشتی‌سازی و مسائلی از قبیل طراحی بدنه، استحکام بدنه، سیستم‌های پیشرانه (موتور گیربکس) و طراحی مربوط به ناوبری(مسیریابی) را مطالعه می‌کند که همه این مسائل در گرایش‌های دیگر مکانیک نیز مطرح می‌شود. به عبارت دیگر یک مهندس دریا، مهندس مکانیکی است که در کاربردهای دریایی مشغول به کار می باشد.
گفتنی است که در دانشگاه صنعتی شریف، رشته مهندسی هوا و فضا نیز در دانشکده مکانیک ارایه می‌گردد و اساتید این دانشکده، مهندسی هوا و فضا را یکی از گرایش‌های مکانیک به شمار می‌آورند. ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر امكان ادامه تحصیل در مقاطع كارشناسی ارشد و دكترای تخصصی در این رشته میسر می‌باشد. در دوره كارشناسی ارشد 32 واحد و در دوره دكترا 48 واحد درسی ارایه می‌گردد.
مهندسی مکانیک در مقطع کارشناسی ارشد دارای هفت گرایش اصلی است:
1-طراحی کاربردی 2- تبدیل انرژی 3- ساخت تولید 4- بیومکانیک 5- سیستم محرکه خودرو 6- سیستم‌های تعلیق ترمز و فرمان 7- سازه بدنه خورد
همچنین فارغ‌التحصیلان مهندسی مکانیک می‌توانند برای دوره کارشناسی ارشد خود سه گرایش فرعی مهندسی مکانیک را نیز انتخاب کنند:
1- سیستم های انرژی و محیط زیست 2- انرژی هسته‌ای 3- مهندسی دریا زمینه‌های فعالیت در مهندسی مکانیک زمینه‌های فعالیت‌های مهندسان مکانیک را می‌توان در شاخه‌های زیر دسته‌بندی کرد:
طراحی: ماشین‌ها و دستگاه‌هایی که محصولی را ساخته یا بسته‌بندی می‌کنند مثل تجهیزات گردنده مانند (کمپرسورها، پمپ‌ها، فشرده‌سازها، دمنده‌ها، توربوماشین‌ها، توربین‌ها و ...)، موتورهای درون‌سوز، مخزن‌های تحت فشار، رآکتورها، مبدل‌های گرمایی، دیگ‌های بخار، سامانه‌های لوله‌کشی، وسیله‌های نقلیه مانند خودرو، کامیون، اتوبوس، هواپیما، قطار و غیره، تجهیزات حمل مواد مانند تسمه‌نقاله‌ها، روبات‌ها و طراحی کنترلر برای سیستم‌های دینامیکی
تحلیل: شکست و فرسودگی دستگاه‌ها، بهبود عملکرد و قابلیت اطمینان قطعات، سیستم‌های انتقال حرارت، ارتعاشات مکانیکی، آکوستیک و پیزوالکتریک
ساخت: ساخت قالب‌های تزریق پلاستیک، قالب‌های فلزی پرس، فرج و سمبه ماتریس، ساخت قطعات صنعتی و ساخت ماشین‌آلات در ابعاد کوچک و بزرگ
کنترل کیفیت: آزمایش کیفیت، امنیت و قابلیت اطمینانِ فرآورده‌ها، دستگاه‌ها و فرآیندها، در زمینه فرآیندهای ساخت و تولید، فرآیندهای ماشین‌کاری سنتی، فرآیندهای ماشین‌کاری غیر سنتی، فرآیندهای شکل‌دهی شامل شکل‌دهی ورقی و حجمی، طراحی و ساخت قالب‌ها و قیود، روش‌های اتصال و جوشکاری، عملیات حرارتی، روش‌های ریخته‌گری، مترولوژی و سیستم‌های اندازه‌گیری، فناوری نانو، سیستم‌های (میکروالکترومکانیکی) حسگری و عملگری، سیستم‌های دارو‌رسانی در ابعاد نانو، سیستم‌های میکرو و نانو سیالاتی، نانو‌روبات‌ها و همکاری با مهندسان دیگر رشته‌ها مانند مهندسی عمران، برق، شیمی و... به منظور طراحی واحدهای تولیدکننده انواع گوناگون فرآورده‌ها آینده شغلی و بازارکار چشم‌انداز شغلی مهندسان مکانیک در کشور ما، امیدبخش و پایدار است. مهندسان مکانیک اغلب در بخش‌های صنعتی مانند هوا فضا، خودروسازی، صنعت نفت، واحدهای شیمیایی، پتروشیمی، تولید لوازم خانگی، فناوری نانو، رایانه و الکترونیک، ساختمان‌سازی، تولید انواع فرآورده‌های مصرفی، انرژی، مشاوره مهندسی و کلیه فعالیت‌هایی که نیاز به راه‌اندازی خط تولید یا اتوماسیون دارند نقش عمده‌ای ایفا می‌کنند.
در کشور ما صنعت نفت، صنعت خودروسازی و قطعه‌سازی و صنعت هوافضا، مهم‌ترین زمینه‌های شغلی را برای مهندسان مکانیک فراهم کرده‌اند. برخلاف تصور بسیاری افراد، هر ساله بخش عظیمی از فارغ‌التحصیلان مکانیک جذب صنایع وابسته به نفت و پتروشیمی می‌شوند. کافی است نگاهی به آگهی‌های استخدام در این حوزه بیندازید. با نکته جالبی مواجه می‌شوید؛ نیاز صنایع نفتی به مهندسان مکانیک به هیچ وجه کمتر از نیازشان به مهندسان شیمی، پلیمر و حتی نفت نیست. همین حالا هم منطقه عسلویه که مهم‌ترین میدان گازی کشور ماست، بهشت فرصت‌های شغلی مهندسان مکانیک محسوب می‌شود. از سوی دیگر، عده بسیاری از فارغ‌التحصیلان این رشته جذب وزارتخانه‌ها و نهادهای دولتی فعال در عرصه صنعت و انرژی می‌شوند. شاید برای تان عجیب باشد که بسیاری از کارشناسان خبره مکانیک در حال حاضر به استخدام قوه قضائیه درآمده‌اند و در آن جا مشغول بکارند.
صنعت پزشکی و داروسازی هم فرصت‌های شغلی هیجان‌انگیزی برای مهندسان مکانیک به وجود آورده‌اند تا نیروها و دانش‌های زیستی را در هم آمیزند. کافی است این بار که به دندان پزشکی رفتید، نگاهی به یونیت اصلی پزشک و ابزارهای اصلی او بیندازید تا اهمیت و جایگاه این رشته را در صنایع مرتبط با پزشکی دریابید. فرصت شغلی این رشته در ایران نسبت به رشته‌های دیگر، بسیار مناسب است و با پیشرفت‌های صورت گرفته در حوزه نانوتکنولوژی، راه برای مهندسان مکانیک هموارتر از قبل شده است.
به طور کلی در همه جای دنیا یک فارغ التحصیل مهندسی مکانیک مثل یک موم خام است که دانش کافی دارد و در هر زمینه ای که کار کند می تواند در آن زمینه متخصص شود. برای مثال می تواند در تحلیل و طراحی خودرو، در طراحی و ساخت ماشین های ابزار و حتی در تدوین و تولید برنامه های کامپیوتری فعالیت کند، یعنی رشته مکانیک زمینه کار و زمینه انتخاب گسترده ای را در مقابل فارغ التحصیلان این رشته قرار می دهد.
در میان گرایش های گوناگون مهندسی دریا چون نسبت به گرایش های دیگر رشته مکانیک تخصصی تر است، فرصت های شغلی آن نیز محدودتر می باشد اما فارغ التحصیلان این گرایش می توانند در کارخانه های کشتی سازی کشور مثل کارخانه کشتی سازی "صدرا" در بوشهر، کارخانه "نکا" در شمال و "اروندان" در خلیج فارس مشغول به کار شوند و یا در سازمان بنادر و کشتی رانی وظیفه ساخت سکوهای شناور را بر عهده بگیرند.
پیمان رودگر صفاری
پویان رودگر صفاری مشاور مبتکران 15 مرداد 93 |